۴. دیدگاه قرآن کریم دربارهىِ غنا و موسیقى
باید دانست که در آیات قرآن از لفظ «غنا» استفاده نشده، و امر و نهى خاصّى صریحا بدان تعلّق نگرفتهاست؛ بلکه تمسّککنندگان به آیات، آنها را بهواسطهىِ دلایل خارجى همچون احادیث وارده در این باب دلیل بر حرمت گرفتهاند. در این آیات الفاظى نظیر «قول زور»، «باطل» و «لهو الحدیث» آمدهاست که برخى آنها را به «غنا» معنا کردهاند.
براى روشن شدن صحّت و سقم این ادّعا به بررسى تفصیلى این آیات مىپردازیم:
۴. ۱. قول زور
در سورهىِ حج از قول زور نهى شدهاست:
فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور؛(۵۱) از بتهاى پلید و «سخن زور» اجتناب کنید.
دلالت این آیه بر حرام بودن «قول زور» کاملاً آشکار است. «زور» به معناى باطل و دروغ آمده است.
علاّمه طباطبایى در المیزان مىنویسد:
کلمهىِ زور به معناى انحراف از حق است و به همین دلیل به دروغ نیز «زور» مىگویند و نیز هر سخن باطل دیگرى را زور نامند.(۵۲)
این آیه، با توجه به اضافه شدنِ «زور»به «قول»، از چیزى از جنسِ «گفتار و محتوا» نهى نموده است و نسبت به چیزهایى نظیر «صوت» که از مقولهىِ کیفیّت است، ساکت است؛ ولى منشأ اصلى حمل این آیه بر مورد غنا، احادیث وارده در تفسیر آیهىِ مزبور است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت و اگر با استفاده از روایات بپذیریم که قول زور به معناى غناست، دیگر نسبت به صوت که از مقولهىِ کیفیت است، ساکت نخواهد بود؛ بلکه نفس غنا، حرام خواهد بود. قدر متیقن از معناى غنا همان است که اشاره شد.
۴. ۲. لهوالحدیث
در سورهىِ لقمان آمدهاست:
و من النّاس من یشترى لهو الحدیث لیضل عن سبیل اللّه بغیر علم و یتخذها هزوا اولئک لهم عذابٌ مُهین(۵۳)
گروهى از مردم، خریدار سخنان بیهودهاند، تا به نادانى مردم را از راه خدا، گمراه کنند و راه خدا را لوث کنند. آنان عذابى خوار کننده دارند.
از این آیه، حرمت خرید «لهوالحدیث» استفاده مىشود. در تفسیر المیزان در بارهىِ معناى این آیه آمده است:
کلمهىِ لهو به معنى هر چیزى است که انسان را از مهمّش باز دارد و «لهو الحدیث» سخنى است که انسان را از راه حق منحرف و منصرف نموده و به خود مشغول کند و همچون داستانهاى خرافى و هدایتکننده بهسوى فساد و فجور و یا سرگرمى به شعر و موسیقى و مزمار و سایر آلات لهو که همه از مصادیقِ «لهوالحدیث»اند.(۵۴)
منشأ این که بسیارى از مفسران همچون علامه طباطبایى و طبرسى(۵۵) و بسیارى از فقها، غنا را از مصادیق «لهوالحدیث» دانستهاند، آن است که تعدادى از روایات وارده از سوى معصومان علیهمالسلام «لهوالحدیث» را به «غنا» تفسیر نمودهاند.
۴. ۳. زور
در سورهىِ فرقان آمدهاست:
والذین لا یشهدون الزور و و اذا مروا باللغو مروا کراما(۵۶)
آنان که به دروغ شهادت نمىدهند و چون از کنار ناپسندى بگذرند، با بزرگوارى گذر کنند.
در تفسیر مجمع البیان چنین آمده است:
بعضى گفتهاند: «زور» به معنى شرک است. پارهاى دیگر گفتهاند: به معناى دروغ است و دروغى بالاتر از شرک وجود ندارد. برخى نیز گفتهاند: به معناى اعیاد یهودیان و مسیحیان است.
مجاهد گفته است: «زور» غنا است و از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نیز چنین نقل شده است.
ریشه و اصل زور، به معناى «تزویر» و «باطل را به صورتِ حق نشان دادن» است.(۵۷)
این آیه و آیهىِ حج، تقریبا داراى یک معنایند و در تفسیر این آیه نیز روایاتى از ائمّهىِ اطهار علیهمالسلام نقل شده است که «زور» را غنا معرفى مىنماید.