10. اللَّهُ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعَامَ لِترَكَبُواْ مِنْهَا وَ مِنْهَا تَأْكُلُونَ

خداوند است كه براى شما چهار پايان را قرار داد تا از آنها
سوارى بگيريد و از آنها بخوريد.

اگر چهار پايان رام نبودند زندگى بشر فلج بود. با اين كه قدرتشان
از ما بيشتر است ولى خداوند آنها را براى ما رام كرد.

«جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعامَ لِتَرْكَبُوا»

(غافر، 79)

 

پیـــام های آسمــانی

جزء بیست و پنجم

(برگرفته از تفسیر نور)

1. اللَّهُ لَطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ وَ هُوَ الْقَوِىُّ الْعَزِيزُ

خداوند نسبت به بندگانش با مهر و لطف رفتار مى ‏كند، هر كه را
بخواهد (و صلاح بداند) روزى مى‏ دهد و اوست تواناى غالب.

رزق الهى برخاسته از لطف خداست.

«لَطِيفٌ بِعِبادِهِ يَرْزُقُ»

(شوری، 19)

6. يَعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْيُنِ‏ وَ مَا تُخفِى الصُّدُور

خداوند از خيانت چشم‏ها و آن چه دل‏ها مخفى مى ‏كنند، آگاه است.

علم خداوند تنها به ظاهر نيست، او باطن را هم مى‏ داند.

«خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ»

(غافر، 19)

7. وَ قَالَ الَّذِى ءَامَنَ يَاقَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَاد

و كسى كه (از قوم فرعون به موسى) ايمان آورده بود گفت:
«اى قوم من! از من پيروى كنيد، تا شما را به راه درست هدايت كنم».

وظيفه ‏ى مؤمن، دعوت ديگران است.

«وَ قالَ الَّذِي آمَنَ يا قَوْمِ اتَّبِعُونِ»

در دعوت مردم، گاهى بايد يك تنه به پاخاست و منتظر ديگران نبود.

«قالَ الَّذِي آمَنَ» (غافر، 38)

8. وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُم إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرونَ عَنْ عِبَادَتِى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ

و پروردگارتان گفت: «مرا بخوانيد تا براى شما اجابت كنم. همانا كسانى كه از عبادت من
سر باز زده و تكبّر مى ‏ورزند به زودى با سرافكندگى به جهنّم وارد مى ‏شوند».

خداوند، از ما خواسته كه به درگاه او دعا كنيم.

«قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي»

در دعا فقط خدا را بخوانيم، نه خدا و ديگران را در كنار هم.

«ادْعُونِي»

اگر دعايى مستجاب نشد لا بد به سود ما نبوده است، چون فرمود:

«أَسْتَجِبْ لَكُمْ»

آنچه را به نفع شما باشد مستجاب مى ‏كنم.

(غافر، 60)

 

رابطه بین مول و مواد مرکب در شیمی

در ادامه بحث های شیمی دان نمونه 1، 2 و 3 می خواهیم تعداد مول مواد مرکب با جرم های آن ها را بیابیم.

 

نخست بیایید جرم یک اتم ¹²C بر حسب گرم محاسبه کنیم:

می دانیم که یک مول از ¹²C دارای جرم 12.00 گرم است.  در هر مول ، 6.022 ×10²³اتم وجود دارد؛ پس یک اتم ¹²C دارای وزن:

12.00 g / 6.022 x 1023 اتم =

1.99 x 10-23 g

 

در هر اتم خواهد بود.

 

سوال 1:

یک واحد amu به صورت یک دوازدهم جرم اتم ¹²C تعریف می شود. حال جرم  1 amu  را بر حسب گرم محاسبه کنید.

 

جواب:

   1.99 x 10^-23 g / 12 = 1.66 x 10^-24 g    : یک دوازدهم جرم کربن 12          

 

 

مول و ماده مرکب:

می دانیم که فرمول یک ماده مرکب، نسبت اتم های عناصر مختلف آن ماده مرکب را نشان می دهد. برای مثال منیزیوم کلراید فرمول MgCl₂ دارد؛ یعنی یک اتم منیزیوم و دو اتم کلر در این ماده وجود دارند.

 

سوال 2:

در ترکیب Fe₂O₃ چند اتم اکسیژن برای هر دو اتم آهن وجود دارد؟

 

الف) 1.5                                                   ب) 2                                                               ج) 3

 

واضح است که گزینه ج صحیح است.

 

عدد زیرنویس می تواند بر اساس مول هم بیان شود. اگر دو اتم کلر برای هر اتم منیزیوم در MgCl₂ وجود دارد، پس دو مول از اتم کلر باید برای هر مول از اتم منیزیوم وجود داشته باشد و یا به عبارت دیگر؛ برای هر 12 x 10²³  اتم کلر، 6 x 10²³ اتم منیزیوم وجود دارد.

 

سوال 3:

فرمول هیدروکسید باریوم، Ba(OH)₂ است. پرانتز نشان دهنده این است که به ازای هر یون باریوم، دو یون هیدروکسید وجود دارد. چند مول اکسیژن برای هر مول باریوم وجود دارد؟

 

جواب:

می توان پرانتز را به صورت  BaO₂H₂  هم نوشت، یعنی رابطه مولی اتم ها کاملا مشخص می شود. پس جواب 2 مول اکسیژن است.

 

 

جرم مولی:

جرم مولی که همان وزن فرمولی یک ماده مرکب نامیده می شود، جرم یک مول از هر ماده مرکب است و می تواند به راحتی با جمع کردن جرم های اتمی هر عنصر در ماده مرکب به دست بیاید. برای هیدروکسید باریوم، بایستی وزن اتمی باریوم، وزن اتمی اکسیژن(که باید دو بار حساب شود) و وزن اتمی هیدروژن (دو بار حساب شود) با هم جمع کنیم. یعنی:

 

 137 + (2 x 16) + (2 x 1) = 171 g

 

پس یک مول از Ba(OH)₂ دارای جرم مولی یا وزن فرمولی 171 گرم است.

 

سوال 4:

چه مقدار هیدروکسید باریوم باید وزن کنیم تا  0.10 مول از این ماده داشته باشیم؟

 

الف) 17 گرم        ب) 34 گرم         ج) 171 گرم

 

جواب:

گزینه الف صحیح است. اگر یک مول از هیدروکسید باریوم، 171 گرم وزن داشته باشد، باید یک دهم از یک مول دارای وزن

 

 0.1 mole x 171 g/mole = 17 g  

باشد.

 

سوال 5:

اگر برای آزمایشی، 5 x 10-3  مول از Cu2O لازم باشد، وزن آن چقدر است؟

5 x 10-3 mole أ—143 g/mole = 0.7 g

 

 

 

 

علاوه بر فرمولی که در مثال های بالا از آن ها استفاده کردیم (این نوع فرمول ها فرمول تجربی نامیده می شوند) چندین فرمول وجود دارند که برای مواد مرکب مولکولی استفاده می شوند. برای مثال فرمول نقطه ای، فرمول مولکولی و ... .

 

فرمول تجربی، ساده ترین نسبت عدد صحیح تعداد اتم ها (مول های) هر عنصر در ماده مرکب است. فرمول تجربی تنها فرمول مورد استفاده برای ترکیبات یونی است (یعنی مواد مرکبی که شامل یون های باردار هستند).

بنزن که یک ماده مرکب مولکولی جالب است، شامل مولکول هایی است که شش اتم کربن در یک حلقه شش گوشه (هگزاگونال) به هم وصل شده اند. هر کربن دارای یک هیدروژن متصل به خود است.

 

فرمول ساختاری تعداد اتم های متصل به هم را در یک ماده نشان می دهد. به عنوان مثال بنزن دارای فرمول مولکولی C₆H₆است.

 

سوال 6:

وزن مولکولی بنزن را محاسبه کنید.

6 x 12 + 6 x 1 = 78 g

 

78 گرم از بنزن شامل چه تعداد مول مولکول بنزن است؟

 

الف) 1 مول                                           ب) 6 مول                                          ج) 6×10 ²³

 

جواب الف صحیح است.

 

گاهی اوقات لازم است یک فرمول را برای درصد وزنی تبدیل کنیم. برای مثال، بنزن 92% کربن و 8% هیدروژن است. برای تعیین درصد از فرمول باید ابتدا از فرمول تجربی، جرم مولی را به دست بیاوریم. برای بنزن، جرم مولی 13 گرم است. درصد کربن در 13 گرم خواهد بود:

 

12 g/13 g x 100 = 92 %

 

 

درصد اکسیژن در اسید استیک که دارای فرمول تجربی CH₂O است، جقدر است؟

 

جواب:

جرم مولی این ماده 30 گرم بر مول است. 16 گرم اکسیژن در این 30 گرم وجود دارد. برای همین درصد اکسیژن در این 30 گرم خواهد بود:

16 g/30 g x 100 = 53%

 

 

مول و محلول

 

در ادامه مطالب شیمی دان 1، 2، 3، رابطه جرم و مول و رابطه بین مول و مواد مرکب به بحث مول های موجود در محلول می رسیم.

 

به مخلوط همگن (یکنواخت) از دو یا چند ماده، محلول می گوییم. در این مطلب فقط با محلول مرکب از دو ماده سر و کار خواهیم داشت. در مطلب "انحلال پذیری"  با ماده حل شونده و حلال آشنا شدید. ماده حل شونده، در کم ترین مقدار و حلال در بیش ترین مقدار محلول وجود دارند. یکی از مهم ترین مشخصه های یک محلول، غلظت آن است:

 

مقدار نسبی ماده حل شونده در حلال را غلظت می گوییم.

 

روش هایی برای بیان غلظت در شیمی وجود دارد، مانند : درصد وزنی، مولاریته، مولالیته و کسر مولی. اما در این جا روی مولاریته تاکید خواهیم کرد.

 

مولاریته:

تعداد مول های ماده حل شونده در هر لیتر محلول را مولاریته گویند. اگر 1.0 مول NaCl را در آب کافی حل کنیم تا یک لیتر محلول درست کند، یک محلول 1.0 مولار از نمک طعام خواهیم داشت. مولاریته را با M نشان می دهیم.

 

سوال 1:

کدام گزینه طرز درست کردن محلول 1.0 M  نمک طعام NaCl  را درست نشان می دهد؟

 

الف) 58 گرم نمک به یک لیتر آب اضافه کرده و آن را به دقت به هم بزنیم.

ب) 58 گرم نمک در بشر ریخته و آب را اضافه کنیم و مخلوط کنیم و آب را آن قدر به آن بیفزاییم که حجم کل محلول به یک لیتر برسد.

ج) 5.8 گرم نمک در بشر ریخته و آب کافی در آن بریزیم تا نمک را حل کند. سپس محلول را در استوانه مدرج بریزیم و آن قدر آب به آن اضافه کنیم تا حجم آن در استوانه مدرج به 100 میلی لیتر برسد.

 

جواب:

هر دو گزینه ب و ج صحیح هستند. برای مثال در گزینه ب، ظرفی که برای آزمایش انتخاب می کنید، بستگی به تعداد رقم های معنادار مورد نظر شما در مولاریته دارد. اگر یک رقم معنادار لازم دارید، یک بشر با حجم یک لیتر خوب است. اگر به دو یا سه رقم معنادار نیاز دارید، یک استوانه مدرج لازم خواهید داشت و اگر به 4 رقم معنادار نیاز دارید، باید از یک ظرف غلظت سنجی استفاده کنید.

در گزینه ج دقت کنید حل شدن 0.1 مول از NaCl در 100 میلی لیتر (0.1 لیتر) محلول، باعث ایجاد محلول 0.1 مولار می شود.

 

 

سوال 2:

اگر 50 میلی لیتر محلولی شامل 5.8 گرم نمک طعام باشد، مولاریته آن محلول چقدر است؟

 

الف) 0.10                                     ب) 2.0                                                   ج) 0.050

 

جواب:

اگر 0.10 مول از ماده حل شونده در 0.050 لیتر از محلول وجود داشته باشد، مولاریته خواهد بود:

 

0.10 mole/0.050 L = 2.0 M

 

سوال 3:

تعداد مول ماده حل شونده در 130 میلی لیتر محلول 0.05 مولار نمک طعام چقدر است؟

 

جواب:

این مسئله را می توانید با سه  روش حل کنید.

 

روش اول: 0.05 mole/1.0 L = x mole/0.310 L x = 0.0155

روش دوم: 310 میلی لیتر، 0.310/1 = 0.31  یک لیتر است، یعنی 31% از 0.05 مول.

 

0.31 x 0.05 moles = 0.0155

 

روش سوم:

با درک این نکته که مول بر جرم همان مولاریته است:

مولاریته × حجم = مول

0.310 L x 0.05 M = 0.0155

 

سوال 4:

اگر 10 میلی لیتر محلول 0.60 مولار اسید استیک با 55 میلی لیتر آب رقیق شود، مولاریته محلول نهایی چقدر است؟

 

10 میلی لیتر محلول 0.60 مولار دارای 0.01 L × 0.60=0.0060  مول است.

 

0.006 مول بعد از رقیق سازی در 0.055 لیتر موجود خواهد بود؛ بنابراین مولاریته محلول نهایی خواهد بود:

 

0.055 لیتر / مول 0.0060 = 0.11 مولار

 

سوال 5:

چد میلی لیتر از محلول 12 مولار HCl برای تهیه 100 میلی لیتر محلول 0.10 مولار HCl باید مصرف شود؟

ما به:

0.10 L x 0.10 mole/L = 0.01

 

مول از HCl احتیاج داریم. در هر لیتر محلول آماده HCl، 12 مول وجود دارد پس:

 

0.01 mole/ 12 (mole/L) = 8.3 x 10^-4 L = 0.83 mL

 

لازم داریم. این مقدار محلول آماده بایستی تا 100 میلی لیتر کل محلول رقیق شود.