حکایت غربتِ غریب الغرباء

سكوت و تحریف تواریخ موجب آن شده كه ابعاد جنایات برخی ستمگران و از آن جمله مامون عباسی برای آیندگان به درستی آشكار نباشد. مامون با رذیلت و حیله‌گری نه تنها امام علی بن موسی الرضا علیه ‌السلام را سرانجام مسموم و مقتول ساخت، بلكه بسیاری از وابستگان امام و علویان بزرگوار و شیعیان وفادار به امام را نیز نابود كرد یا آواره شهرها و دشتها و كوه‌ها نمود، و چنان عرصه را بر آنان تنگ ساخت كه آن گرا میان پنهان و گمنام هر یك به گوشه‌ای فراری شدند، و سرانجام برخی شربت شهادت نوشیدند و برخی نیز گمنام زیستند و مردند. از تاریخ زندگی بسیاری از آنان هیچ خبری در دست نیست فقط برخی خبرهای پراكنده توسط شیعیان ضبط و محفوظ مانده است.

کشته ی حسادت دشمن

واقعه شهادت امام رضا علیه ‌السلام در روز آخر ماه صفر سال 203 هجری بود و در این هنگام امام پنجاه و پنج سال داشت. اباصلت هروی كه از یاران نزدیك امام رضا علیه ‌السلام است، گفتاری دارد كه چگونگی امور بین مامون و امام، و سرانجام شهادت آن امام گرامی را برای ما بازگو می‌كند.

احمد بن علی انصاری می‌گوید از اباصلت پرسیدم: چگونه مامون با آنكه به احترام و دوستداری امام تظاهر می‌كرد و او را ولیعهد خود ساخت، ممكن است به قتل او اقدام كرده باشد؟

اباصلت گفت: «مامون چون عظمت و بزرگواری امام را دیده بود، اظهار احترام و دوستی می‌كرد و او را ولیعهد خود نمود تا به مردم وانمود كند كه امام دنیا دوست است و در چشم مردم سقوط كند؛ اما چون دید بر زهد و تقوای امام لطمه ‌ای وارد نیامد و مردم از امام چیزی برخلاف قدس و تقوی ندیدند و به همین جهت مقام و فضیلت امام نزد مردم روزافزون شد، مامون از متكلمان شهرهای مختلف افرادی را گرد آورد و به امید آنكه یكی از آنان در بحث علمی بر امام غلبه كند و مقام علمی امام نزد دانشمندان شكست بخورد، و آنگاه بوسیله آنان نقص امام نزد عامه مردم مشهور شود؛ اما هیچ كس از یهودیان و مسیحیان و آتش پرستان و صایبین و برهمنان و ملحدان و دهری مذهبان و نیز هیچ جدل كننده‌ای از فرقه‌های مسلمانان با امام سخن نگفت مگر آنكه امام بر او پیروز شد و او را به استدلال خویش معترف ساخت. چون چنین شد مردم می‌گفتند: «به خدا سوگند علی بن موسی الرضا برای خلافت اولی و شایسته‌ تر از مامون است.» ماموران مامون این خبرها را برای او بازگو می‌كردند و او سخت خشمگین می‌شد و آتش حسدش زبانه می‌كشید. و نیز امام علیه ‌السلام از گفتن حق در برابر مامون پروا نداشت، و در بسیاری از مواقع چیزهایی كه ناخوشایند مامون بود می‌فرمود، این نیز موجب شدت خشم مامون و كینه‌ او نسبت به امام می‌شد. سرانجام چون حیله ‌های گوناگون خود علیه امام نتیجه نگرفت، پنهانی امام را مسموم ساخت.» (عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 241)