پرتو پنجم: صفت عالمه
علم و آگاهى انسان مقدمه عمل اوست که همچون مشعلى فروزان، راه طاعت و بندگى را روشن نموده، بصیرت و بینایى را براى او به ارمغان مى آورد. مولاى متقیان، على (علیه السلام) خطاب به کمیل بن زیاد مى فرماید:
«مَعرفةُ الْعِلْمِ دِینٌ یُدانُ بِهِ، بِهِ یَکْسِبُ الْاِنْسَانُ الطّاعةَ فِى حَیَاتِهِ، وَ جَمِیلَ الْاُحْدوثَةِ بعدَ وَفاتِهِ؛(۷۱)
شناخت علم، دینى است که با آن پاداش داده مى شود، و انسان در دوران زندگى خود با آن خدا را اطاعت مى کند و پس از مرگ نام نیک به یادگار مى گذارد».
علم،نیاز همیشگی بشر:
یکى از نیازهاى همیشگى بشر، نیاز فطرى و عطش او به دانستن و میل و گرایش به خروج از وادى ظلمانى جهل و نادانى و ورود به عرصه نورانى علم و آگاهى مى باشد. از این رو، سزاوار است که با تأسى به پیامبر ختمى مرتبت (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره نواى:
«رَبِّ زِدْنى علماً»(۷۲)
را از نهاد جان بر آوریم و در خواست علم و آگاهى از ذات ربوبى نماییم؛ علمى که نافع به حال دنیا و آخرت مى باشد و ثمراتى جانفزا را برایمان به بار مى آورد؛ یعنى علم به معارف الهى و در رأس آنها علم توحیدى که به بیان امام صادق (علیه السلام) برترین عبادت است:
«اَفضلُ الْعِبادةِ العلمُ باللّهِ؛(۷۳)
برترین عبادت علم و آگاهى به خداست»؛ همان که در کتاب آسمانى ما، قرآن کریم، در کنار عبادات و طلب مغفرت از رب ذکر شده است:
«فَاعْلَمْ اَنَّهُ لاَ الَه اِلاَّ اللَّه وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ و للْمؤمنینَ و المؤمناتِ؛(۷۴)
پس بدان که معبودى جز خدا نیست و براى گناه خود و مردان و زنان با ایمان استغفار کن.»
صفت عالمه برای کریمه:
صفت «عالمه» از جمله اوصافى است که براى حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به کار رفته و نشانگر آن است که نهال وجود کریمه اهل بیت (سلام الله علیها) از چشمه سار علوم و معارف پدر بزرگوار و برادر گرامى اش به بهترین وجه سیراب گشته است؛ به گونه اى که در کوتاه ترین زمان ممکن بدان درجه از رشد و کمال در علم و معرفت دینى رسید که نقل کرده اند:
روزى عده اى از شیعیان امام کاظم (علیه السلام) جهت دریافت پاسخ براى پرسشهاى دینى خود به شهر مدینه رهسپار شدند، ولى چون آن حضرت در مسافرت بود و آنها ناگزیر به بازگشت بودند، به ناچار سؤالات خود را نوشتند و به افراد خانواده امام تحویل دادند تا در سفر بعد، جواب آنها را دریافت نمایند.
زمان خداحافظى با تعجب دیدند که حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) _در حالى که تنها ده سال داشت_ پاسخ پرسشهاى آنان را نوشته است. هنگام مراجعت در بین راه با امام موسى بن جعفر (علیهما السلام) ملاقات نمودند و ماجرا را به عرض ایشان رساندند. امام آن نوشته را از آنها گرفت و مطالعه نمود و چون پاسخها را درست یافت، لبخند رضایت بر لبانش نقش بست و سه بار فرمود:
«فداها ابوها؛ پدرش به فدایش باد.»(۷۵)
چون بود از خاندان وحى آن عالى نسب           عالِم اسرار قرآن حضرت معصومه است(۷۶)
صفت محدثه برای کریمه:
همچنین وصف «محدثه»(۷۷) که از اوصاف کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه (سلام الله علیها) است، بیانگر علم و آگاهى این صفیّه آل طه (سلام الله علیها) مى باشد. توضیح اینکه حدیث در اصطلاح علم درایه به کلامى اطلاق مى شود که حکایت از سخن یا فعل یا تقریر معصوم (علیه السلام) داشته باشد(۷۸)
و محدِّث و محدِّثه به کسى گفته مى  شود که سخن معصوم یا فعل و تقریر او را نقل کند. اهمیت این کار در آن است که سیره و روش علمى و معارف بى پایان حضرات معصومین (علیهم السلام) نسل به نسل و در همه قرون و اعصار حفظ گشته، ثمرات آن به تمامى ابناى بشر مى رسد. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مى  فرماید:
«مَنْ تعلَّمَ حَدیثینِ اثْنینِ یَنْفَعُ بِهِما نَفسَهُ اَوْ یُعَلِّمُهُما غیرَه فَیَنتَفِعُ بِهِما کانَ خَیْراً لَهُ مِنْ عِبادَةِ سِتِّینَ سنَةٍ؛(۷۹)
کسى که دو روایت بیاموزد و خود از آن سود ببرد یا به دیگرى آموزد تا او از آنها بهره ببرد، برایش از شصت سال عبادت برتر است.»
نقل حدیث:
حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، از جمله زنان نادرى است که در شمار ناقلان حدیث قرار دارد و روایات گهربارى را براى مردم نقل نموده که از آن میان تنها روایات ذیل به دست ما رسیده است:
۱. حدیث غدیر و منزلت
حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به نقل از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) مى  فرماید:
«اَنَسیتُمْ قَوْلَ رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یَوْمَ غَدیر خُمٍّ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ، و قوله:اَنْتَ مِنِّى بِمَنْزِلَةِ هارونَ مِنْ موسى؛(۸۰)
آیا فراموش کردید فرمایش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در روز غدیر؟ که فرمود: هر کس من مولاى اویم، على (علیه السلام) نیز مولاى اوست و [آیا فراموش کردید این سخن حضرت را که] فرمود: [یا على] نسبت تو به من همانند هارون به موسى (علیه السلام) است».
۲. دوستى آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)
به نقل از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«اَلاَ مَنْ مَاتَ على حُبِّ آل محمدٍ ماتَ شَهیداً؛(۸۱) بدانید که هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است».
۳. قم مرکز شیعیان
حضرت معصومه (سلام الله علیها) وقتى در ساوه مریض شد، به همراهانش فرمود: مرا به قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم که فرمود:«قم مرکز شیعیان ما مى باشد.»(۸۲)
۴. محبّان حضرت على (علیه السلام)
حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) از حضرت زهرا (سلام الله علیها) روایت مى  کند که پدرم رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: شبى که مرا به آسمان (معراج) بردند، داخل بهشت شدم. در آنجا خانه  اى از دُرّ سفید دیدم که میان آن خالى بود. آن خانه درى داشت که با دُرّ و یاقوت مزین شده بود و روى آن پرده اى کشیده بودند. وقتى سر بلند کردم، دیدم بر بالاى آن نوشته  اند:
«لاَ اله الاَّ الله، محمد رسول الله، على ولى القوم»
و بر پرده نوشته شده بود:
«بَخٍ بَخٍ مِنْ مثل شیعةَ عَلىٍّ؛ به به چه کسى مانند شیعه على است.»
وقتى داخل خانه شدم، قصرى از عقیق سرخ دیدم که وسط آن خالى بود. این خانه نیز درى داشت که پرده  اى مزین به زبرجد سبز بر آن آویخته بودند. وقتى سر بلند کردم، دیدم بر فرازش نوشته  اند: «محمد رسول الله، على وصى المصطفى».
بر پرده نیز نوشته بودند:
«بشّر شیعة على بطیب المولد؛ شیعه على را به حلال زاده بودن بشارت ده.»
وقتى وارد شدم، به قصرى دیگر از زمرد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. درى از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤها تزیین شده بود.
بر پرده آن نوشته بودند:
«شیعة على هم الفائزون؛ شیعیان على رستگاران اند.»
پرسیدم: دوست من جبرئیل! این قصر از آن کیست؟
پاسخ داد:
«یَا مُحمدُ، لِاِبنِ عَمِّکَ و وَصِیِّکَ عَلىِّ بْنِ اَبِى طَالِبٍ یُحْشَرُ النَّاسُ کُلُّهم یَومَ القیامةِ حُفَاةً عراةً الاَّ شیعةَ علىٍّ و یُدْعَى النَّاسُ بِاَسْمَاءِ اُمّهَاتِهم مَا خَلاَ شیعة علىٍّ فانَّهم یُدعونَ بِاَسماءِ آبائهم؛
اى محمد! این خانه پسر عمو و جانشین تو على بن ابى طالب است. در رستاخیز همه مردم جز شیعیان على پا برهنه و عریان محشور مى شوند و همه مردم جز شیعیان على با نام مادرشان خوانده مى شوند. شیعیان على با نام پدرانشان خوانده خواهند شد».
درباره راز این مسأله پرسیدم، پاسخ داد:
«لانهم اَحَبُّو علیّاً فَطَابَ مَولِدُهم؛ چون على را دوست داشتند، ولادتشان نیک [و حلال] گردید.»(۸۳)
قم جایگاه علم:
و اگر امروزه شاهدیم که مرکزیت حوزه علمیه و جایگاه علوم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در جهان تشیع، شهر قم مى باشد، در حقیقت، به برکت وجود آن خاتون دو عالم و منزلت علمى و معنوى اوست که چون مغناطیسى عظیم شیفتگان علم و معرفت را به سوى حرم مطهرش جذب نموده است، حقیقتى که امام صادق (علیه السلام) قرنها پیش نویدش را این چنین داده بود:
«سَتَخْلُو کوفةُ مِنَ المؤمنینَ و یأزِرُ عَنْهَا العلمُ کما تَأزِرُ الحیَّةُ فى جُحْرِها، ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبلْدَةٍ یُقالُ لَها قُمْ و تَصِیرُ مَعْدِناً لِلْعِلمِ وَ الْفَضْلِحَتَّى لاَ یَبْقى فىِ الْاَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فىِ الدّینِ حَتَّى الْمخَدَّراتِ فى الْحِجَال؛(۸۴)
به زودى کوفه از مؤمنان خالى مى  گردد و علم از آن همچون مارى که در لانه  اش جمع مى  شود، جمع و بر چیده مى  گردد و سپس در شهرى که آن را قم مى گویند، آشکار مى  شود و آنجا معدن علم و فضیلت خواهد شد. آن گاه در سراسر زمین [بر اثر گسترش علم از قم] هیچ کس حتى زنان پرده نشین باقى نمى  مانند که از نظر دین [و آگاهى به مسایل آن] ضعیف و مستضعف باشند».
مریم علیهاالسلام عالمه بود:
اما «عالمه» بودن حضرت مریم (سلام الله علیها) از تصدیق او نسبت به کلمات ربوبى و کتابهاى انبیاى الهى معلوم مى  گردد که
«صَدَّقَتْ بکلماتِ ربِّها و کُتُبِهِ و کانتْ مِنَ الْقانِتین؛(۸۵)
او کلمات پروردگارش و کتابهاى او را تصدیق کرد و از مطیعان فرمان خدا بود»؛ زیرا چنین تصدیقى که ثمره اش در عبادات خاضعانه او جلوه مى کند، جز در پرتو علم و معرفت نسبت به کلمات رحمانى و کتب آسمانى میسور نمى  باشد.
همچنین عمق آگاهى و معرفت الهى دختر عمران را از کلامى مى توان فهمید که در سنین نوجوانى در جواب زکریاى نبى (علیه السلام) عرضه داشت؛
«کُلَّمَا دَخَلَ عَلَیهَا زَکَریَّا الِْمحْرَابَ وَجَدَ عِنْدِهَا رِزْقاً قَالَ یَا مَریمُ اَنَّى لَکِ هذَا قَالتْ هُوَ مِنْ عِنْد اللَّه اِنَّ اللَّه یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ؛(۸۶)
هر زمان زکریا وارد محراب او مى شد، رزقى در نزد او مى  دید. از او پرسید: اى مریم! این را از کجا آورده  اى؟ گفت: این از ناحیه خداست. خداوند هر کس را بخواهد بى حساب روزى مى  دهد.»

------------------------
پی نوشتها:
 ۷۱ . نهج البلاغة، حکمت ۱۳۹.
۷۲ . سوره طه: ۲۰، آیه ۱۱۴.
۷۳ . بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۱۵، ح ۲۱.
۷۴ . سوره محمد: ۴۷، آیه ۱۹.
۷۵ . ر. ک: کریمه اهلبیت، صص ۶۳-۶۴.
۷۶ . مجله «هنر دینى»، ش ۱۰، ص ۱۱۱، شعر از حیدر آقا تهرانى (معجزه(.
۷۷ . اعلام النساء المؤمنات، ص ۵۷۷.
۷۸ . اصول الحدیث و احکامه فى علم الدرایة، ص ۱۵: «الحدیث: هو کلام یحکى قول المعصوم او فعله او تقریره«.
۷۹ . بحارالانوار، ج ۲، ص ۱۵۲، ح ۴۴.
۸۰ . الغدیر، ج ۱، ص ۱۹۶.
۸۱ . آثار الحجة، ص ۹.
۸۲ . ودیعه آل محمد، ص ۱۲.
۸۳ . بحارالانوار، ج ۶۵، ص ۷۶، ح ۱۳۶.
۸۴ . بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۳.
۸۵ . سوره تحریم: ۶۶، آیه ۱۲.
۸۶ . سوره آل عمران: ۳، آیه ۳۷.