طلوع‏ خورشیدِ امامت‏ ازافقِ‏ کعبه، یکی ‏از ده ‏ها مناقب‏ ویژه‏ مولای‏ متقیان، امیر مؤمنان علیه ‏السلام است که در میان اوّلین و آخرین، احدی در این فضیلت با آن حضرت شریک نیست.
ما در این نوشتار در پی آنیم که با اختصار، اعتراف بزرگان جهان اسلام ـ از شیعه و سنّی ـ از محدّثان، مورّخان، نسب شناسان، تراجم نویسان و سخن سرایان را، تا جایی که صفحات محدود مجلّه اجازه دهد، به ترتیب تسلسل زمانی، در ضمن چندین فصل بازگو نماییم:
فصل اوّل:تصریح و تأکید علمای اهل سنّت
1 ـ ابوعثمان، عمرو بن بحر، مشهور به «جاحظ» صاحب کتاب «البیان و التّبیین»، متوفّای 255 ه . ق . در رساله‏ای که در باره فضایل بنی هاشم نوشته، از ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در آن مکان مقدّس سخن گفته است.
متن این رساله را قندوزی در «ینابیع المودّه» درج کرده است(4).
2 ـ پیشتاز مورّخان، علی بن حسین مسعودی، متوفّای 333 ه . ق . در کتاب گران سنگ «مروج الذّهب» که در طول بیش از یکهزار سال، یکی از استوارترین منابع مورد اعتماد مورّخان است، با صراحت و قاطعیّت اعلام می‏دارد که:
«ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع گردید.»(5)
و در کتاب دیگرش «اثبات الوصیّه» تأکید می‏کند که:
«هرگز پیش از ایشان و یا بعد از ایشان احدی در درون کعبه به دنیا نیامده است.»(6)
3 ـ مورّخ شهید، ابوزکریّا، یزیدبن محمدبن‏ أیاس‏بن قاسم‏ازدی، متوفّای334 ه . ق. در کتاب خود «تاریخ موصل» از ولادت آن حضرت در درون کعبه سخن گفته، می‏ افزاید:
«به جز امیر مؤمنان علی بن ابی‏طالب علیه ‏السلام ، هیچ خلیفه دیگری در کعبه متولّد نشده است.»(7)
4 ـ محدّث خبیر، محمد بن علی بن اسماعیل شافعی، مشهور به «ابن قفّال» متوفّای 365 ه . ق . می‏نویسد:
«فاطمه بنت اسد به هنگام زایمان وارد کعبه شد و علی علیه ‏السلام را در آنجا به دنیا آورد.
گفته می‏شود به جز علی علیه ‏السلام احدی در آنجا متولّد نشده است.»(8)
5 ـ حافظ، ابوعبداللّه‏ محمدبن عبداللّه‏ مشهور به «حاکم نیشابوری» در کتاب بسیار معروفش «مستدرک صحیحین» می‏نویسد:
«به تواتر رسیده است که فاطمه بنت اسد، امیر مؤمنان ـ کرّم‏ اللّه‏ وجهه ـ را در خانه کعبه به دنیا آورد.»(9)
6 ـ ابوالحسن، علی بن محمد واسطی شافعی، مشهور به «ابن مغازلی»، متوفّای 483ه . ق . در کتاب ارزشمند «مناقب علی‏بن أبی طالب» به تفصیل، داستان ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، نقل کرده است.(10)
7 ـ کمال الدّین، ابوسالم، قاضی محمد بن طلحه شافعی، متوفّای 625 ه . ق . در کتاب پر ارج «مطالب السّؤول» می‏نویسد:
«علی بن ابی طالب علیه ‏السلام در درون کعبه معظّمه در بیت الحرام دیده به جهان گشود.»(11)
8 ـ شمس الدّین، ابوالمظفّر، یوسف بن قز اوغلی، مشهور به «سبط ابن جوزی» در کتاب پر ارج «تذکرة الخواص» می‏نویسد:
«در روایت آمده است که فاطمه بنت اسد حامله بود، برگرد خانه طواف می‏کرد، ناگهان درد زایمان گرفت، درِ کعبه به رویش باز شد، فاطمه به اندرون کعبه در آمد و علی[ علیه ‏السلام ] را در آنجا به دنیا آورد.»(12)
9 ـ ابوعبداللّه‏، محمد بن یوسف بن محمد قرشی، مشهور به «گنجی شافعی»، متوفّای 658 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «کفایة الطّالب» می‏نویسد:
«امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه ‏السلام ، در شب جمعه، 13 رجب، سی سال گذشته از عام الفیل، در مکّه معظّمه، در درون کعبه، دیده به جهان گشود. و هرگز مولود دیگری جز او ـ پیش از او و یا بعد از او ـ در خانه کعبه زاده نشد. این میلاد فرخنده، فضیلت و کرامتی برای او و فضیلت و شکوهی برای خانه خداست.»(13)
10 ـ مورّخ شهید، هندوشاه بن عبداللّه‏ نخجوانی، در کتاب ارزشمند «تجارب السّلف» که آن را در باره خلفا و وزرا در سال 724 ه . ق . به رشته تحریر در آورده، می‏نویسد:
«علی علیه ‏السلام در درون کعبه دیده به جهان گشود... به هنگام تولّد مادرش او را «حیدر» نام نهاد و حیدر به معنای شیر است.»(14)
11 ـ مورّخ گرانمایه، حمداللّه‏ بن ابی بکر بن احمدبن ‏نصر مستوفی، متوفّای 750 ه . ق . در کتاب پر ارج «تاریخ گزیده» می‏نویسد:
«امیر المؤمنین علی علیه ‏السلام ، عمّ زاده رسول‏ اللّه‏ صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم مادرش فاطمه بنت اسدبن هاشم، ولادتش در درون کعبه... سنه 30 عام‏الفیل، موافق با 911 اسکندری، 8 سال گذشته از پادشاهی پرویز.»(15)
12 ـ جمال الدّین محمدبن یوسف بن حسن‏بن محمد زرندی حنفی مدنی، متوفّای 750 ه . ق . در کتاب ارزشمند «نظم دُرَرِ السمطین» از احمد حنبل روایت کرده:
«ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه اتّفاق افتاد.»(16)
13 ـ حافظ شمس‏ الدّین، ابوعبداللّه‏ محمدبن احمد ذهبی، متوفّای 848 ه . ق . در «تلخیص مستدرک صحیحین» که در ذیل مستدرک حاکم به طبع رسیده، متن عبارت حاکم نیشابوری را نقل کرده، می‏نویسد:
«اخبار به حدّ تواتر رسیده که علی بن ابی طالب در درون کعبه دیده به جهان گشود.»(17)
14 ـ قاضی شهاب‏ الدّین دولت آبادی، متوفّای 849 ه . ق . داستان ولادت آن حضرت را نقل کرده و تصریح نموده که در داخل کعبه واقع شده.(18)
15 ـ نور الدین علی بن محمد بن صبّاغ مالکی، متوفّای 855 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «الفصول المهمّه» می‏نویسد:
«علی علیه ‏السلام به روز جمعه، 13 رجب، سی سال گذشته از عام الفیل، 23 سال پیش از هجرت، در مکّه معظّمه، در میان بیت ‏اللّه‏ الحرام چشم به جهان گشود... پیش از آن حضرت، هرگز احدی در بیت‏الحرام متولد نشد. این برتری، ویژه آن حضرت است. که خداوند برای ظاهر ساختن مرتبت و مقام و شکوه حضرتش به ایشان عطا فرموده است.»(19)
16 ـ مورّخ شهید، فخرالدین محمدبن ابی داود، سلیمان بن اکتی، متوفای 891 ه . ق . در کتاب «روضة اولی الألباب» مشهور به «تاریخ بناکتی» می‏نویسد:
«روز آدینه، سیزدهم ماه رجب، سنه ثلاثین از سال فیل، در حرم کعبه به وجود آمد. پیش از او و بعد از او هیچ فرزندی در خانه کعبه به وجود نیامده است.»(20)
17 ـ عبد الرّحمن جامی، متوفّای 898 ه . ق . در کتاب «شواهد النّبوة» ولادت آن حضرت را در درون کعبه روایت کرده است.(21)
18 ـ مورّخ شهید، محمد میرخواند، پسر خاوند شاه، متوفّای 903 ه . ق . در کتاب ارزشمند «روضة الصّفا» می‏نویسد:
«ولادت آن حضرت به روایتی در 13 رجب، سی سال گذشته از واقعه فیل، و به روایتی 28 سال بعد از سال فیل، اتفاق افتاد؛ زیرا مادرش کعبه را طواف می‏کرد، پس مشیّت الهی او را به درون کعبه آورد. زمان زایمانش فرا رسید و در درون کعبه به دنیا آورد. چنین سعادتی از آغاز خلقت تا پایان جهان، برای احدی میسّر نشده است. درستی این روایت در میان تاریخ نویسان و سیره نویسان بدون تردید است. این قضیّه فراتر از آن است که شک و تردیدی در آن راه یابد.»
شد او دُرّ و بیت‏الحرامش صدف     کسی را میسّر نشد این شرف(22)
19 ـ سید نور الدّین، علی بن عبداللّه‏ سمهودی شافعی، صاحب کتاب ارزشمند «وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی»، متوفّای 911 ه . ق . در کتاب «جواهر العقدین» ولادت آن حضرت را در درون کعبه، به نقل از ابن صبّاغ مالکی آورده است.(23)
20 ـ نسب شناس مشهور، تاج الدّین محمدبن حمزة بن زهره رفاعی، نقیب حلب، متوفّای 921ه . ق . در کتاب ارزشمند «غایة الاختصار، فی اخبار البیوتات العلویّه المحفوظة من الغبار» می‏نویسد:
«ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع شد.»(24)
21 ـ میرزا محمد بن رستم، معتمد خان حارثی بدخشی، متوفّای 922 ه . ق . در کتاب «نزل الأبرار» می‏نویسد:
«علی ـ کرّم‏ اللّه‏ وجهه ـ روز جمعه 13 رجب، سی سال گذشته از عام‏الفیل، در مکّه معظمه، در بیت‏اللّه‏الحرام متولد شد، و این فضیلتی است که خداوند آن حضرت را به این فضیلت اختصاص داده است.(25)
22 ـ مورّخ شهید، غیاث الدّین، همام ‏الدّین حسینی، مشهور به «خواند میر» متوفّای 942ه . ق . در کتاب گرانسنگ «حبیب السّیر» می‏نویسد:
«تولد آن مولودِ عاقبت محمود، در نفس کعبه روی نمود؛ زیرا که حسب اقتضای قضا، بلکه به مشیّت ایزد تعالی، نزدیک به وضع حمل، والده ماجده ‏اش در طواف بیت‏ اللّه‏ بود. و این سعادت به روایتی از اول آفرینش تا غایت، هیچ آفریده را میسّر نگردید. و صیت و صحت آن نزد مورّخان فضیلت پرور، از شایبه شبهه و دغدغه مظنّه در گذشته.»(26)
23 ـ علامه، علی بن مصطفی سکتواری بسنوی حنفی، مشهور به «شیخ علی دده» متوفّای 1007 ه . ق . در کتاب «محاضرة الأوائل و مسامرة الأواخر» که در سال 998 ه . ق . تألیف آن پرداخته می‏نویسد:
«اول کسی که در اسلام، در اوان کودکی شیر نامیده شد، مولای ما علی ‏بن ابی ‏طالب است. هنگامی که مادرش او را در داخل کعبه به دنیا آورد، به نام پدرش (اسد) او را «حیدر» نام نهاد.»(27)
24 ـ علامه، ملاّ علی قاری، متوفّای 1014 ه . ق . در «شرح شفا» می‏نویسد:
«حاکم در مستدرک روایت کرده که علی‏بن ابی طالب ـ کرّم ‏اللّه‏ وجهه ـ در داخل کعبه دیده به جهان گشود.»(28)
25 ـ مورّخ مشهور، محمدبن احمد توقیعی حنفی، مشهور به «نشانچی زاده» متوفّای 1013 ه . ق . در کتاب «مرآت الکاینات» می‏نویسد:
«پیامبر گرامی صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم سی سال داشت که آن حضرت به دنیا آمد و مادرش فاطمه خانه خدا را زیارت می‏کرد، او را در بیت خدا به دنیا آورد.»(29)
26 ـ علی‏بن برهان الدّین حلبی شافعی، متوفّای 1044 ه . ق . در کتاب «انسان العیون» معروف به «سیره حلبیّه» می‏نویسد:
«امیر مؤمنان در درون کعبه تولد یافت، و درآن هنگام سی سال از سنّ پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏گذشت.»(30)
27 ـ احمد بن فضل‏بن محمد مکّی شافعی، مشهور به «باکثیر حضرمی» متوفّای 1047 ه . ق . در کتاب «وسیلة المآل بذکر فصل الآل» می‏نویسد:
«علی علیه ‏السلام به روز جمعه، 13 رجب، 30 عام ‏الفیل، 23 سال پیش از هجرت، در کعبه معظّمه دیده به جهان گشود. او نخستین کسی است که در کعبه متولّد شد و هرگز پیش از او و بعد از او، احدی در آنجا متولد نشده است.»(31)
28 ـ عبدالحق بن سیف ‏الدّین دهلوی، متوفّای 1052 ه . ق . در کتاب «مدارج النبوه» تصریح می‏کند که ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع شد.(32)
29 ـ محمد دارا شکوه، حنفی قادری، فرزند شاه جهان، متوفّای 1069 ه . ق . در کتاب «سکینة الأولیاء» می‏نویسد:
«ولادت ایشان در خانه کعبه بوده و به هنگام بعثت رسول گرامی صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم 11 ساله بودند و به سنّ 35 یا 36 سالگی بر مسند خلافت نشستند.»(33)
30 ـ علامه محمدبن اسماعیل‏ بن صلاح الأمیر کحلانی صنعانی، متوفّای بعد از 1147ه . ق . «الرّوضة النّدیّة» در شرح قصیده علویّه، می‏نویسد:
«آن حضرت در درون کعبه دیده به جهان گشود.»(34)
31 ـ علامه، محمّد صالح‏بن عبداللّه‏ کشفی ترمذی اکبر آبادی، متوفّای 1160 ه . ق . در کتاب گرانقدر «مناقب مرتضوی» ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام را در درون کعبه به تفصیل شرح می‏دهد، سپس می‏افزاید:
«هرگز احدی پیش از امیر مؤمنان و یا بعد از آن حضرت به شرف تولّد در خانه خدا نایل نشد.»(35)
32 ـ شاه ولیّ ‏اللّه‏ احمدبن عبد الرّحیم دهلوی، متوفّای 1176 ه . ق . در کتاب «ازالة الخفاء» می‏نویسد:
«بی‏ گمان روایات متواتر است در اینکه فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین علی‏ بن ابی طالب را در درون کعبه به دنیا آورد. بدون تردید او در روز جمعه، 13 رجب، سی سال بعد از عام‏الفیل در خانه کعبه به دنیا آمده است و هرگز کسی پیش از او یا بعد از او در خانه کعبه زاده نشده است.»(36)
33 ـ مولوی محمد مبین لکهنوی، متوفّای 1225 ه . ق . در کتاب «وسیلة النّجاة» می‏نویسد:
«ولادت آن معدن کرامت، روز جمعه، سیزدهم رجب، 28 ویا 30 سال بعد از عام الفیل، در مکه واقع شد. به جز او کسی در جوف کعبه پیدا نگشت. خدای تعالی او را به این فضیلت مخصوص گردانید و کعبه را به این شرف مشرّف نمود.»(37)
34 ـ محمد شریف خان شروانی، متوفّای بعد از 1228 ه . ق . در کتاب «چوتهی کتاب» که آن را به زبان اردو تألیف کرده، به ولادت آن حضرت در درون کعبه و شکافته شدن دیوار کعبه و شنیدن صدای هاتف غیبی تصریح کرده است.(38)
35 ـ علامه، محمد علی‏بن محمد فاضل، متوفّای بعد از 1281 ه . ق . در کتاب «معدن الصّلحاء» می‏نویسد:
«پیش از حضرت علی و بعد از آن حضرت، هرگز احدی این شرف را پیدا نکرده، که او در خانه کعبه متولد شده است.»(39)
36 ـ علامه حسن‏بن امان ‏اللّه‏ مولوی عظیم آبادی هندی، متوفای بعد از 1300 ه . ق . در کتاب «تجهیز الجیش» که به زبان اردو نوشته، داستان ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام را طبق روایت «بشائر المصطفی» از یزیدبن قعنب نقل کرده است.(40)
37 ـ صدر الدین احمد بردوانی، متوفّای 1302 ه . ق . در کتاب «روائح المصطفی» می‏نویسد:
«ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه، به سال 30 عام‏الفیل به روز جمعه 13 رجب واقع گردید.»(41)
38 ـ مولوی صدیق بن حسن حنفی صوفی، متوفّای 1307 ه . ق . در کتاب «تکریم المؤمنین بتقویم مناقب الخلفاء الرّاشدین» که به زبان اردو نوشته، می‏نویسد:
«مولای ما علی‏بن ابی طالب علیه ‏السلام پسر عموی پیامبر صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم شمشیر برّان خداوند، مظهر عجایب و غرایب، اسداللّه‏ غالب، در مکه معظّمه، در درون کعبه، به روز جمعه 13 محرّم یا رجب، به سال 30 واقعه فیل، از فاطمه بنت است متولّد شد.»(42)
39 ـ علامه سید مؤمن شبلنجی، متوفّای بعد از 1308 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «نوار الأبصار» می‏نویسد:
«علی علیه ‏السلام در مکه، در درون کعبه به دنیا آمد... قبل و یا بعد از آن حضرت، احدی در جوف کعبه متولد نشده است.»(43)
40 ـ علامه سید خیرالدین ابوالبرکات نعمان افندی، معروف به آلوسی بغدادی، متوفّای 1317 ه . ق . در کتاب «غایة المواعظ» عین روایت مناقب ابن مغازلی را نقل کرده، به ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه تصریح نموده است.(44)
این بود چهل نمونه از منابع مورد اعتماد و استناد علمای اهل سنّت، از محدّثان، مورّخان، سیره نویسان، تراجم نویسان، نسب شناسان و دیگر پژوهشگران، که تا یک قرن پیش، در آثار گرانقدر خود به ولادت مولای متقیان امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه تصریح و تأکید نموده ‏اند و اگر بخواهیم به دیگر آثار موجود در این رابطه، به ویژه در قرن اخیر اشاره کنیم، به درازا خواهد کشید و صفحات محدود فصل نامه چنین اجازه‏ای را به ما نمی‏دهد.
فصل دوّم : تصریح و تأکید علمای شیعه
1 ـ ابوجعفر محمد بن علی‏بن حسین‏بن موسی‏بن بابویه قمی، مشهور به «شیخ صدوق» متوفّای 381 ه . ق . داستان ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام را با سلسله اسناد خود به تفصیل از یزید بن قعنب روایت کرده که در فرازی از آن می‏نویسد:
«من با عباس بن عبدالمطلب و گروهی از تیره عبد العزّی در برابر بیت ‏اللّه‏ الحرام نشسته بودیم، که ناگهان فاطمه بنت است، مادر امیر مؤمنان علیه ‏السلام ، که در ماه نهم حاملگی بود و درد زایمانش گرفته بود، وارد شد و گفت: پروردگارا ! من به تو ایمان دارم و به گفتار جدّم ابراهیم خلیل علیه ‏السلام که بنیان گذار این خانه کهن بود، باور دارم. تو را سوگند می‏دهم به حق بنیانگذار این بیت و به حق مولودی که در شکم دارم، که این زایمان را بر من آسان نمایی. پس مشاهده کردیم که دیوار کعبه از ناحیه پشت شکافته شد، فاطمه به درون کعبه رفت و دیوار کعبه متصل شد.
هر چه تلاش کردیم که قفل کعبه را باز کنیم، ممکن نشد، پس متوجّه شدیم که این امری است الهی.
روز چهارم در حالی که امیر مؤمنان علیه ‏السلام را روی دست گرفته بود، از کعبه بیرون آمد.»
آنگاه مشروح گزارش ولادت را از زبان فاطمه بنت است نقل می‏کند.(45)
2 ـ محمد بن حسین‏ بن موسی، مشهور به «سید رضی» گرد آورنده «نهج البلاغه» متوفّای 406 ه . ق . در کتاب پر ارج، «خصائص الأئمّه» می‏نویسد:
«امیر مؤمنان در 13 رجب، سی سال بعد از عام‏الفیل، در بیت‏اللّه‏الحرام دیده به جهان گشود... ما جز او کسی را نمی‏شناسیم که در درون کعبه دیده به جهان گشوده باشد.»(46)
3 ـ شخصیّت برجسته جهان تشیّع، ابوعبداللّه‏ محمدبن محمدبن نعمان، مشهور به «شیخ مفید» متوفّای 413 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «ارشاد» می‏نویسد:
«امیر مؤمنان علیه ‏السلام در روز جمعه، 13 رجب، سال 30 بعد از عام‏الفیل، در درون بیت اللّه ‏الحرام متولّد شد. هرگز پیش از او و یا بعد از او، مولود دیگری در درون کعبه متولّد نشده است. و این کرامت بزرگی است که از سوی پروردگار متعال به آن حضرت عطا شده است.»(47)
شیخ مفید در کتاب «مقنعه» نیز این حقیقت را بازگو نموده(48) و همچنین در کتاب «مسارّ الشّیعه» آن را از مسلمّات تاریخ بر شمرده و آن روز را روز شادی اهل ایمان معرّفی کرده است.(49)
4 ـ دانشمند جلیل‏القدر جهان تشیع، سیّد مرتضی علم ‏الهدی، متوفّای 436 ه . ق . در شرح قصیده مذهّبه سیّد حمیری می‏نویسد:
«روایت شده که فاطمه بنت اسد، آن حضرت را در درون کعبه به دنیا آورد. در این فضیلت او را هماوردی نیست.»(50)
5 ـ نسّابه معروف، نجم الدّین ابوالحسن، علی بن ابی الغنائم مشهور به «ابن صوفی» متوفّای بعد از 443 ه . ق . در کتاب گران سنگ «المجدی» می‏نویسد:
«فاطمه بنت اسد. امیر مؤمنان علیه ‏السلام را در درون کعبه به دنیا آورد. هرگز پیش از او یا بعد از او، کسی در آنجا تولّد نیافته است.»(51)
6 ـ علامه بزرگوار، ابوالفتح محمدبن علی‏بن عثمان کراجکی، فقیه، محدّث و متکلّم، از شاگردان شیخ مفید، متوفّای 449 ه . ق . در کتاب ارزشمند «کنز الفوائد» می‏نویسد:
«فاطمه بنت اسد، طبق عادت همیشگی، به اندرون کعبه در آمد، اتّفاق افتاد که درد زایمان گرفت و حضرت علی علیه ‏السلام را در درون کعبه به دنیا آورد.»(52)
7 ـ مقدم علمای شیعه، پیشوای طایفه امامیه، ابوجعفر محمدبن حسن، معروف به «شیخ طوسی» متوفّای 460 ه . ق . در کتاب پر ارج «تهذیب» که سوّمین کتاب از کتب اربعه(53) می‏باشد، می‏فرماید:
«امیر مؤمنان، در مکّه معظّمه، در درون کعبه، در شب جمعه 13 رجب، سی سال گذشته از عام‏الفیل دیده به جهان گشود.»(54)
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» نیز این حقیقت را بیان کرده است.(55)
8 ـ پیشتاز مفسّران، امین‏الاسلام، فضل‏بن حسن‏بن فضل طبرسی، صاحب تفسیر بی‏نظیر «مجمع البیان» متوفّای 548 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «إعلام الوری بأعلام الهدی» پس از بیان تاریخ ولادت و اینکه در درون کعبه انجام یافته، می‏نویسد:
«هرگز در داخل کعبه، جز او مولودی قبلاً و یا بعدا متولّد نشد. و این فضیلتِ ویژه‏ای است که خداوند با او عطا فرمود و قدر و منزلتش را شکوهمند و والا نمود.»(56)
علامه طبرسی این حقیقت را در کتاب «تاج الموالید» نیز آورده است.(57)
9 ـ متتبّع بی‏ نظیر، رشیدالدین، محمدبن علی‏بن شهراشوب سروی، متوفّای 588ه . ق . در کتاب گران سنگ «مناقب آل ابی طالب» می‏نویسد:
«مولود پاک از تبار پاکان، در پاکترین مکان ها دیده به جهان گشود. کجا برای غیر او چنین شرافت و کرامتی یافت می‏شود؟! شریف ترین نقاط دنیا حرم مطهّر در مکه معظمه است. شریف ترین نقطه حرم، مسجد الحرام است. شریف ترین نقطه مسجدالحرام کعبه است. هرگز مولود دیگری در خانه خدا متولد نشده است. کسی که در چنین مکان مقدسی دیده به جهان گشوده، برترین شرافت ها و کرامت ها را دارد.
به خصوص که در روز جمعه متولد شد، که سیّد الأیّام است و در ماه رجب که ماه حرام است. هرگز مولودی در این شرافت و کرامت شریک مولای متقیان نیست.»(58)
10 ـ دانشمند جلیل ‏القدر، شمس‏الدین، یحیی‏بن حسن‏بن حسین اسدی حلّی، معروف به «ابن بطریق» متوفّای 600 ه . ق . در کتاب «العمده» با قاطعیّت تمام، ولادت آن امام همام را در روز جمعه، 13 رجب، به سال 30 از عا الفیل، در درون کعبه بیان کرده، می‏فرماید:
«جز او هرگز احدی در درون کعبه متولّد نشده است.»(59)
11 ـ سید رضی‏الدّین، ابن طاووس، متوفّای 664 ه . ق . در کتاب پر ارج «اقبال الأعمال» می‏نویسد:
«در روایت آمده است که مولای ما علی‏بن ابی‏طالب علیه ‏السلام به روز جمعه، 13 رجب، 12 سال پیش از بعثت، در میان کعبه دیده به جهان گشود.»(60)
12 ـ وزیر فرزانه، بهاء الدین علی بن عیسی اربلی، متوفّای 692 ه . ق . در کتاب پر ارج «کشف الغمه» پس از بیان تاریخ ولادت آن حضرت می‏نویسد:
«هرگز مولود دیگری، پیش از او یا بعد از او در درون کعبه متولد نشد. و این امتیاز ویژه آن حضرت، از سوی پروردگار متعال است، که برای اظهار منزلت رفیع و مقام والای اوست.»(61)
13 ـ علامه گرانقدر، عمادالدّین محمدبن علی‏بن حمزه طوسی، مشهور به «ابن حمزه» از علمای برجسته قرن ششم، در کتاب پر ارج «ثاقب‏المناقب» که به سال 560 ه . ق . آن را تألیف کرده،(62) روایت یزیدبن قعنب را مطابق نقل علل‏الشرایع، معانی‏الأخبار، امالی صدوق، بشارة المصطفی، کشف الیقین و روضة الواعظین نقل کرده است.
در این روایت به شکافته شدن دیوار، اقامت سه روزه فاطمه بنت اسد و مباهات وی به این سعادت بزرگ، و ولادت امیر مؤمنان علیه ‏السلام در درون کعبه تصریح شده است.(63)
14 ـ سدید الدّین، ابوالفضل، شاذان بن جبرئیل قمی، از علمای برجسته قرن ششم، «ازاحة العلّه» که در سال 558 ه . ق . از تألیف آن پرداخته،(64) در کتاب ارزشمند «الفضائل» روایت ولادت آن حضرت را از طریق جابربن عبداللّه‏ انصاری، از رسول اکرم صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم نقل کرده، در پایان، سخنان حضرت ابوطالب علیه ‏السلام را نقل کرده، که در کوچه ‏های مکّه فریاد می‏زد:
«هان ای مردمان! امشب حجّت خدا، در درون خانه خدا متولد شد.
امشب ولی خدا، در حرم خدا، و در درون کعبه دیده به جهان گشود.»(65)
وی‏ همچنین‏ داستان‏ بسیارجالبی را در همین‏ رابطه در کتاب«روضه»نقل ‏کرده است.(66)
از میان صدها منبع مورد اعتماد و استناد از شخصیت های برجسته جهان تشیّع، فقط به 14 نمونه، به تعداد چهارده نور پاک بسنده نمودیم، که صفحات محدود مجلّه بیش از این به ما اجازه اطاله نمی‏دهد.
فصل سوّم : تصریح مورّخان مسیحی
امیر مؤمنان علیه ‏السلام مرز عقیده را درهم شکست و از پیروان همه ادیان و مذاهب، دل های مستعدّی را به سوی خود جذب کرد و آنها را عاشق شیدای خود ساخت. تعداد شیفتگان و دلباختگان آن حضرت در میان مسیحیان بیش از دیگر اقوام است.
ده ها مورّخ مسیحی کتاب های مفصل و مستقلی به صورت نظم و نثر درباره شخصیت والای آن حضرت به رشته تحریر در آورده، به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصریح کرده‏اند، که چند نمونه از آنها را می‏آوریم:
1 ـ جرج سجعان جرداق، دانشمند برجسته معاصر، در کتاب کم نظیر «الامام علی صوت العدالة الانسانیّة» به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصریح کرده است.(67)
2 ـ روکس‏بن زائد عزیزی، نویسنده معاصر مسیحی، در کتاب پر ارج، «الامام علی اسد الاسلام و قدّیسه» در این رابطه می‏نویسد:
«ولادت امام علی به روز جمعه، 13 رجب الحرام، 30 سال بعد از عام‏الفیل، در مکه معظّمه، در داخل بیت ‏اللّه‏ الحرم واقع شد.»(68)
3 ـ دکتر دونالدسن دوایت، خاور شناس معروف معاصر، در کتاب ارزشمند «عقیدة الشّیعه» می‏نویسد:
«امیر بر حقّ مؤمنان، علی علیه ‏السلام ، که می‏بایست بعد از رسول گرامی، او را به خلافت نصب کنند تا پس از رسول اکرم صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم اوامر الهی را برای مردمان بهتر از همه تفسیر کند، بامداد روز جمعه، در درون کعبه دیده به جهان گشود. او 30 سال از پیامبر کوچکتر بود و مدّت 63 سال عمر کرد.»(69)
4 ـ بولس سلامه، شاعر زبر دست مسیحی، در ضمن اشعار تاریخی و حماسی خود که درباره «عید غدیر» سروده، ولادت آن حضرت در درون کعبه را چنین ترسیم می‏کند:
حُرَّةٌ لَزَّها الْمُخاضُ فَلاذَتْ     بِسِتارِ الْبَیْتِ الْعَتیقِ الْوَطیدِ 
«شیر زنی از درد زه به ناگزیر، به سراپرده کعبه عتیق و استوار پناهنده شد.»
وَ تَدانَتْ مِنَ الْحَطیمِ وَ قَرَّبَتْ     وَ تَدَلَّتْ تَدَلِّی الْعُنْقوُدِ 
«فاطمه به حطیم کعبه نزدیک شد و همانند خوشه انگور به استار کعبه آویخت.»
بَسَمَ الْمَسْجِدُ الْحَرامُ حُبُورا     وَ تَنَادَتْ حِجارَةٌ لِلنَّشیدِ 
«مسجد الحرام از شادی تبسّم کرد و بانگ سرود حجرالأسود به فلک رسید.»
کانَ فَجْرانِ ذلِکَ الْیَوْمُ فَجْرٌ     لِنَهارٍ و آخَرُ لِلْوَلیدِ 
«آن روز دو صبح دم یکجا دمید، یکی طلوع فجر بود و دیگری فروغ مولود.»
یَهْرَمُ الدَّهْرُ وَ هُوَ کَالصُّبْحِ باقٍ     کُلَّ یَوْمٍ یَأتی بِفَجْرٍ جَدیدٍ 
«زمانه پیر می‏شود ولی او همانند صبح دم پایدار می‏ماند، و هر روز با درخشش تازه‏ای طالع می‏گردد.»(70)
فصل چهارم : تصریح شاعران عرب زبان
1 ـ شاعر پر شور قرن دوّم، سیّد حمیری، متوفّای 179 ه . ق . در ضمن قصیده مفصّلی می‏گوید:
وَلَدَتْهُ فی حَرَمِ الإِلهِ وَ اَمْنِهِ     وَ الْبَیْتِ حَیْثُ فَناءُهُ وَ الْمَسْجَدُ 
«مادرش او را در حرم خدا و در خانه امن او به دنیا آورد، که خانه آستانه و سجده گاه اوست.»
بَیْضاءُ طاهِرَةُ الثِّیابِ کَریمَةٌ     طابَتْ وَ طابَ وَلیدُها وَ الْمَوْلَدُ 
«مادری پاکیزه روی و پاکیزه خوی، مولودی پاکیزه از مادری پاکیزه، در جایگاهی پاکیزه.»(71)
2 ـ شاعر نکته پرداز قرون اوّلیه، محمدبن منصور سرخسی، در ضمن یک قصیده طولانی در این رابطه چنین می‏سراید:
وَلَدَتْهُ مُنْجِبَةً وَ کانَ وِلادُها     فی جَوْفِ کَعْبَةَ اَفْضَلِ الأکْنانِ 
«مادر نجیب و برگزیده ‏اش او را در درون کعبه به دنیا آورد، که بهترین جایگاه هاست.»
عَبَدَ الإِلهَ مَعَ النَّبِیِّ وَ اِنَّهُ     قَدْ کانَ بَعْدُ یُعَدُّ فِی الصَّبیانِ 
«هنگامی که به ظاهر خردسال بود و در شمار کودکان بود، همراه پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به پرستش پروردگار می‏پرداخت.»(72)
3 ـ ابوطلحه، بن عبیداللّه‏، بن ابی عون غسّانی عونی، از شعرای قرن چهارم هجری، در ضمن قصیده غدیریه خود می‏گوید:
هُوَ الَّذی سَمَّتْهُ تِلْکَ الْجَوْهَرَةُ     اِذْ وَلَدَتْ فِی الْکَعْبَةِ الْمُطَهَّرةِ 
«او همان شیر بچه‏ای است که این گوهر تابناک (بنت اسد) هنگامی که او را در درون کعبه مشرّفه بزاد شیر نام نهاد.»
وَ خَرَجَتْ بِهِ فَقالَ الْجَمْهَرَةُ     مَنْ ذا؟ فَقالَتْ هُوَ شِبْلی حَیْدَرَةٌ 
«چون او را بیرون آورد، همگان پرسیدند: او کیست؟ گفت: او شیرزاد من است، که «حیدر» نام دارد.»
وَلَدْتُهُ مُطَهَّرَةً قُدْسِیّا
«من او را پاک و پاکیزه و با قداست به دنیا آوردم.»(73)
4 ـ شاعر پر شور و مورّخ پر طنطنه عهد عبّاسیان، ابوحامد عزّالدین، بن هبة‏اللّه‏ معتزلی، مشهور به «ابن ابی‏الحدید» صاحب شرح نهج ‏البلاغه، متوفّای 656 ه . ق . در ضمن قصیده معروفش می‏گوید:
هُوَ الَّذی کانَ بَیْتُ‏اللّه‏ِ مَوْلَدَهُ     فَطَهَّرَ الْبَیْتَ مِنْ أرْجاسٍ وَ أَوْثانٍ 
«او همان شخصیت والا مقامی است که بیت خدا زادگاه او بود، همو بود که خانه خدا را از پلیدی بت ها پاک و پاکیزه ساخت.»(74)
فصل پنجم : تصریح و تأکید شاعران پارسی گوی
1 ـ ابوالمجد، مجدود بن آدم، مشهور به «سنائی» شاعر بلند آوازه قرن ششم می‏گوید:
در کعبه «قُلْ تَعالَوْا» از مام که زاد     از بازوی باب حطّه خیبر که گشاد 
در مرحله علی نه چونست نه چند     در خانه حق زاده به جانش سوگند 
بی فرزندی که خانه زادی دارد     شک نیست که باشدش به جای فرزند(75)
2 ـ عارف و شاعر نامی، «مولانا جلال الدّین رومی»، متوفّای 672 ه . ق . در قصیده معروفش می‏گوید:
ای شحنه دشت نجف، از تو نجف دیده شرف     تو دُرّی و کعبه صدف، مستان سلامت می‏کنند 
3 ـ شاعر معروف «شاه بوعلی قلندر» متوفّای 724 ه . ق . می‏گوید:
برج امامت را شرف، فخر رسولان سلف     ذاتت گهر، کعبه صدف، این آبرو حاصل کرا؟! 
حیدر تویی، صفدر تویی، علم نبی را در تویی     سرور تویی، رهبر تویی، ای معجز آل عبا(76)
4 ـ خواجه نظام‏الدّین اولیاء دهلوی، متوفای 725 ه . ق . می‏گوید:
اگر خواهی که در محشر شفیعت مصطفی باشد     قسیم جنّت و دوزخ، علی مشکل گشا باشد 
امامت را کسی شاید که شاه اولیا باشد     به زهد و عصمت و دانش مثال انبیا باشد 
امام دین کسی باشد که در وقت ولادت، او     بود در کعبه و کعبه ز کعبش با صفا باشد(77)
5 ـ ابوالعطا، کمال‏ الدّین محمود بن علی‏ بن محمود، معروف به «خواجوی کرمانی» متوفّای 753 ه . ق . در ضمن قصیده غرّایی گوید:
چو کعبه مولد او گشت، از آن سبب شب و روز     کنند خلق جهان سجده در برابر او(78)
6 ـ شاعر نامی، عبد الرّحمان جامی، متوفّای 898 ه . ق . می‏گوید:
به سوی کعبه رود شیخ و من به سوی نجف     به حق کعبه که آنجا مراست حق به طرف 
تفاوتی که میان من است و او، این است     که من به سوی گهر رفتم، او به سوی صدف(79)
7 ـ شاعر برجسته فارس، اهلی شیرازی، متوفّای 942 ه . ق . در ضمن قصیده طولانی خود، چنین سروده است:
کعبه زان شد سجده گاه انبیا و اولیا     کامد آنجا در وجود آن کعبه اهل دین 
شهر علم مصطفی جوی از «عَلِیٌّ بابُها»     از در علم آ، و شهرستان علم‏اللّه‏ ببین(80)
8 ـ شاعر مقتدر و مخلص اهل بیت، محتشم کاشانی، متوفّای 996 ه . ق . در این رابطه می‏گوید:
پس از رسول بهْ از وی گلی نداد برون     قدیم گلبن گلبار بوستان قدم 
در آمدن به جهان پای عرش سای نهاد     ز بطن شمسه برج شرف به فرش حرم 
قدم نهاد برون هم به مسجد از دنیا     ز فتنه زائی افعال زاده ملجم(81)
9 ـ فیلسوف بزرگ، سید محمد باقر استر آبادی، مشهور به «میر داماد» متوفّای 1041ه . ق . در یک تعبیر کوتاه ولی پر معنا می‏گوید:
اسداللّه‏ در وجود آمد     در پس پرده هر چه بود آمد(82)
10 ـ فقید ادب و فرهنگ، مقدم شعرای زمان، استاد سید محمد حسین شهریار، متوفّای 1409 ه . ق . در میلادیه‏اش گوید:
اگر یهود و نصاری عُزَیر و عیسی را     خدای زاده بخوانند، این عظیم خطاست 
خدای زاده نخواندیم ما مسلمانان     ولید کعبه علی را، که خانه زادِ خداست(83)
فصل ششم : کتابنامه ولادت مولا در درون کعبه
بررسی‏همه آثار مورد اعتماد واستناد، درباره ‏ولادت‏ مولای‏ متقیان‏ دردرون کعبه، برای هیچ‏کس میسّرنیست، از این روبه همین ‏مقدار بسنده ‏می‏کنیم وبه‏ معرفی ‏اجمالی کتاب‏هایی که در طول قرون واعصار، مستقلاً در این موضوع به رشته تحریر در آمده، می‏پردازیم:
1 ـ مولد امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف: مورّخ بزرگ شیعه در قرن دوم هجری، لوط بن یحیی‏ بن سعید، معروف به «ابومخنف» متوفّای 157 ه . ق .
این کتاب در 222 صفحه در نجف اشرف به طبع رسیده است.(84)
2 ـ مولد امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف: وهب‏ بن وهب‏ بن عبداللّه‏ بن زمعه، معروف به «قاضی ابوالبختری» متوفّای 200ه . ق .
نجاشی از این کتاب یاد کرده(85) و خطیب بغدادی آن را توسّط «رجاء بن سهل صنعانی» روایت کرده است.(86)
3 ـ مولد امیر المؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف: پیشوای محدّثان «شیخ صدوق» متوفّای 381 ه . ق . این کتاب تا قرن هفتم محفوظ بود. سید بن طاوس، متوفّای 664 ه . ق . حدیثی را از آن نقل کرده، می‏نویسد: «من این حدیث را در کتاب «مولد مولانا علی بالبیت» تألیف ابوجعفر محمدبن بابویه دیدم و از آن کتاب روایت می‏کنم.(87)
4 ـ مولد علی علیه ‏السلام 
تألیف: ابوالعلاء، محمدبن سهل همدانی، متوفّای 569 ه . ق . قطعات بازمانده از آن، بازسازی شده و زیر چاپ است.
5 ـ مولد علی علیه ‏السلام 
تألیف: شاذان جبرئیل قمی، از اعلام قرن ششم هجری. قسمت های بر جای مانده، باز سازی شده زیر چاپ است.
6 ـ حدیث مولد الامام علی‏بن ابی‏طالب علیه ‏السلام 
تألیف: ابوالحسن، احمدبن عبداللّه‏ بکری، متوفّای 952 ه . ق . نسخه خطی این کتاب، در کتابخانه الهیّات مشهد، در ضمن مجموعه ‏ای به شماره 1045 موجود است.
7 ـ مولد امیرالمؤمنین علی‏بن ابی‏طالب علیه ‏السلام 
تألیف: شیخ محمد ابوعزیز خطّی، از علمای برجسته بحرین، در قرن دوازدهم هجری قمری .
این کتاب در سال 1372 ه . ق . در 222 صفحه رقعی در نجف اشرف به طبع رسیده است.
علامه تهرانی بر انتساب این کتاب به ابوعزیز خطّی صحّه گذاشته(88) جز این که این کتاب دقیقا همان کتاب منسوب به ابومخنف است. احتمالاً خطی، کتاب مخنف را استنساخ‏ کرده، بعدها فرزندان و شاگردانش تصوّر کرده ‏اند که از تألیفات خودش می‏باشد.
8 ـ مولد امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف یکی از معاصرین، که از منابع علامه اردوبادی می‏باشد.(89)
9 ـ مولود کعبه
تألیف: علامه سید علینقی نقوی لکهنوی، متوفّای 1408 ه . ق . به زبان اردو، چاپ 1351ه . ق . هند.
10 ـ فی مولد امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف: شیخ محمد مهدی خالصی، چاپ 1369 ه . ق . بغداد.
11 ـ کشف الیقین فی ولادة امیرالمؤمنین فی‏الکعبه
تألیف: سید حسین ارومیّه‏ای، مشهور به «عرب باغی» متوفّای 1369 ه . ق .
12 ـ فی مولد الامام علی‏بن ابی‏طالب علیه ‏السلام 
تألیف: گروهی از نویسندگان، چون: مهدی حائری، جعفر حائری و محمد حسین اعلمی، چاپ 1376 ه . ق . کربلا.
13 ـ مولد الامام امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 
تألیف: گروهی از نویسندگان، چاپ 1378 ه . ق . نجف اشرف.
14 ـ علی ولید الکعبه
تألیف: علامه گرانقدر، مرحوم حاج میرزا محمد علی اردوبادی، متوفّای 1380ه .ق . شامل گفتار 152 تن از دانشمندان شیعه و سنّی، به نظم و نثر. چاپ 1380ه . ق . نجف اشرف.
15 ـ علی الامام الخالد
تألیف: گروهی از نویسندگان شیعه، سنّی و مسیحی، که در همایش میلاد آن حضرت شرکت کرده بودند. چاپ 1382 ه . ق .
16 ـ علی و الکعبه
تألیف: سید مهدی نقوی، از نواده‏های سید دلدار علی، شامل گزارش 84 مورد از منابع اهل سنّت.
17 ـ البحث حول ولادة علی فی البیت
تألیف: دانشمند فقید حاج میرزا ولی‏اللّه‏ اشراقی سرابی، متوفّای 1393 ه . ق . که نسخه دستنویس مؤلف در کتابخانه فرزندش در تبریز موجود است.
18 ـ مولود کعبه
نوشته محقق توانا، حاج شیخ محمد علی اردوبادی، متوفّای 1380 ه . ق . ترجمه استاد گرانقدر حاج شیخ عیسی سلیم پور اهری، شامل بیش از 450 منبع مورد اعتماد و استناد، از آثار علمای شیعه و سنی، به نظم و نثر. چاپ 1421 ه . ق . قم 386 صفحه وزیری.
19 ـ یگانه مولود کعبه
تألیف: همان.
ترجمه حسین علی عربی، چاپ 1420 ه . ق . قم. 127 صفحه رقعی.
20 ـ مولد امیر المؤمنین علیه ‏السلام 
بازسازی چهار رساله مفقود الأثر، توسط دکتر احمد پاکتچی، زیر چاپ.

پدیدآورنده : علی اکبر مهدی پور
________________________________________
1 . شیخ صدوق، الامالی، ص114، همان، معانی الأخبار، ص62، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص173؛ ابن فتّال؛ روضة الواعظین، ص76؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج35 ص8
2 . ابن شاذان، الفضائل، ص56، علامه امینی، الغدیر، ج7 ص347
3 . شیخ مفید، الارشاد، ص9؛ دهلوی، ازالة الخفاء، ج2 ص251؛ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص655، شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج2، ص7؛ خواندید، حبیب السیر، ج1، ص520، سید رضی، خصائص الائمة، ص39؛ ابن صباغ، الفصول المهمّة، ص30؛ شیخ کفعمی، المصباح، ص260؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص78
4 . قندوزی، ینابیع المودّة، ج1، ص461
5 . مسعودی، مروج الذّهب، چاپ قاهره، ج2، ص2
6 . همان، اثبات الوصیّة، ص111
7 . ازدی، تاریخ موصل، ص58
8 . ابن قفال، فضائل امیر المؤمنین، به نقل احقاق الحق، ج7، ص498
9 . حاکم، مستدرک الصّحیحین، ج3، ص483
10 . ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب، ص7
11 . ابن طلحه، مطالب السّؤول، ص11
12 . ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص20
13 . گنجی شافعی، کفایة الطالب، ص407
14 . نخجوانی، تجارب السلف، ص37
15 . مستوفی، تاریخ گزیده، ص192
16 . زرندی، نظم درر السّمطین، ص80
17 . ذهبی، تلخیص مستدرک الصّحیحین، ج3، ص483
18 . دولت آبادی، هدایة السّعداء ـ مخطوط ـ ص117
19 . ابن صبّاغ، الفصول المهمّة، ص14
20 . بناکتی، تاریخ بناکتی، ص98
21 . جامی، شواهد النبوة، ص198
22 . میر خواند، روضة الصّفا، جلد دوم. 
23 . سمهودی، جواهر العقدین، به نقل ولید الکعبه، ص114
24 . رفاعی، غایة الاختصار، ص97
25 . بدخشی، نزل الابرار، ص64
26 . خواند میر، جبیب السّیر، ج1، ص520
27 . شیخ علی دده، محاضرة الاوایل، ص79
28 . ملا علی قاری، شرح شفا، ج1، ص151
29 . نشانچی زاده، مرآت الکاینات، ج1، ص382
30 . حلبی، سیرة حلبیّه، ج3، ص367
31 . باکثیر حضرمی، وسیلة المآل، ص145، ـ مخطوط ـ 
32 . دهلوی، مدارج النبوة، ج2، ص531
33 . دارا شکوه، سفینة الاولیاء، به نقل علی و الکعبه، ص87
34 . صنعانی، الرّوضة الندیّة، ص5
35 . کشفی، مناقب مرتضوی، ص87
36 . دهلوی، ازالة الخفاء، ج2، ص251
37 . محمد مبین، وسیلة النجاة، ص60
38 . شروانی، چوتهی کتاب: ص123
39 . فاضل، معدون الصلحاء، ص26
40 . عظیم آبادی، تجهیز العیش، ص110
41 . بر دوانی، روائح المصطفی، ص10
42 . صوفی، تکریم المؤمنین، ص99
43 . شبلنجی، نور الأبصار، ص76
44 . آلوسی، غایة المواعظ، ج2، ص89
45 . شیخ صدوق، الامالی، ص114؛ به معانی الأخبار، ص62
46 . شریف رضی، خصائص الائمّه، ص39
47 . شیخ مفید، الارشاد، ص9
48 . همان، المقنعه، ص461
49 . همان، مسارّ الشّیعه، ص72
50 . علم الهدی، شرح قصیده مذهّبه، ص51
51 . ابن صوفی، المجدی، ص11
52 . کراجکی، کنز الفوائد، ص116
53 . کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه را «کتب اربعه» می‏نامند.
54 . شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج6، ص19
55 . همان، مصباح المتهجّد، ص560
56 . طبرسی، اعلام الوری، ص93
57 . همان، تاج الموالید، ص88
58 . ابن شهراشوب، مناقب، ج2، ص175
59 . ابن بطریق، العمدة، ص12
60 . ابن طاووس، اقبال، ص655
61 . اربلی، کشف الغمّة، ج1، ص59
62 . تهرانی، ثقات العیون، ص273
63 . ابن حمزه، الثّقاب فی المناقب، ص197
64 . تهرانی، الذّریعة، ج1، ص527، و ج21، ص104
65 . ابن شاذان، الفضائل، ص56
66 . همان، الرّوضه، ص143
67 . جرج جرداق، صوت العدالة الانسانیّة، ج1، ص32
68 . روکس، اسد الاسلام و قدّیسه، ص25
69 . دونالدسن، عقیدة الشّیعة، ص34
70 . بولس سلامة، عید الغدیر، ص56
71 . حمیری، دیوان، به نقل مناقب، ج1، ص175 و روضة الواعظین، ص81
72 . سرخسی، دیوان، به نقل منهاج البراعة، ج1، ص71 و مناقب، ج2، ص175
73 . عونی، دیوان؛ الغدیر، ج4، ص135
74 . انصاری، خط سیرما، ص55

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: