زنـدگـى در دنياى امروز, زندگى در مدرسه است و سعادت و شقاوت هر انسانى به اراده همان انسان رقم مى خورد.اگر بخواهيد عزيز و سربلند باشيد بايد از سرمايه هاى عمر و استعدادهاى جوانى استفاده كنيد.

امام خمينى (قدس سره ).

مقدمه

جوان براى درك بهتر خود و آشنايى با محيط پيرامون خويش , نيازبه راهنمايى و آگاهى دارد.او هـمـواره در حال رشد و نمو است و رشد جسمى اش بطور طبيعى , همراه با حالتها و هيجانهاى روحى و عاطفى است .جـسـم جـوان بـه شكل غير ارادى به رشد خود ادامه مى دهدو رشد روحى و روانى وى در ارتباط مستقيم و متقابل با جسم اوست .

هـنـگـامى جريان رشد, حالت طبيعى به خود مى گيرد, كه او از نظر فكرى و اعتقادى در جهت صحيح و در مسير طبيعى برنامه هاى تكاملى نظام آفرينش قرارگيرد.بـنـابـر ايـن , جوان براى رشد روانى و سازندگى خود, نيازمند هدايت و راهنمايى مربيان صالح و خيرانديش است .از طرفى او نيازمند به فكر كردن درباره خود و رفتار و اعمال و عكس العملهاى خويش در محيط زندگى است .

او بايد چگونه زيستن را بياموزد, به خصوص زمانى كه به شخصيت خود پى مى برد و كم كم خودش را پيدا مى كند كه : من كيستم و در كجا هستم وچگونه بايد باشم ؟ او بايد پاسخ اين سوالها را بيابد, تا بتواند در مسير زندگى خود سنجيده گام بردارد و به آينده اى مطمئن و سعادتمند دست يابد.

يكى از روان پزشكان((1))مى گويد: من در تحقيقات فراوانى كه درباره علت ناراحتيهاى اشخاص انـجام داده ام , به اين نتيجه رسيده ام كه : اين افراد دردوران كودكى و جوانى , چگونه زيستن را به خوبى فرا نگرفته اند و به اندازه كافى راهنمايى نشده اند, بسيارى از آنان در حال حاضر خود پدر و مـادرهـسـتند و داراى فرزندانى نيز هستند, ولى آنها بدون اين كه خودشان بخواهند و يا بدانند, ناراحتيهاى روحى و روانى خود را به فرزندان منتقل مى كنند.

جـوان بـه عـلـت اين كه سنش كم است و كمتر از بزرگسالان گرفتار ناملايمات زندگى شده , داراى ذهنى خام و عارى از تجربه است .اوكـمـتـر از بـزرگـتـرهـا سردو گرم روزگار را چشيده و با مشكلات و دشواريهاى كمترى در زندگى روبه رو گرديده است .

ذهـن پـاك و سـاده اش چـنـدان فرصت انحراف و آلودگى پيدا نكرده و از طرفى چون به دوران كـودكى نزديك است , بهتر از افراد مسن مى تواندخاطره ها و حوادث دوران كودكى خود را به ياد آورد و عـلـت بـعـضـى از احـساسات و رفتار خود را بفهمد و در نتيجه , هرگاه رفتارناپسندى از خودمشاهده كرد, به آسانى آن را علت يابى كرده واصلاح نمايد.

جوان هنوز قسمت بيشتر عمر خود را در پيش رو دارد.او با شناخت بهتر خود, مى تواند از بروز واكنشهاى نابهنجار در برابر پيشامدهاى زندگى , در آينده جلوگيرى نمايد.

رفتارشناسی امام با جوان ها

در مکتب مترقى اهل بیت توجه ویژه‏اى به جوانان و نوجوانان شده است و هر کدام از امامان معصوم(ع) به نوعى به این گروه اجتماعى پرداخته‏اند.

آنچه پیش رو دارید، نگاهى گذرا به جوانان از دیدگاه حضرت صادق(ع) است.

هدایت جوانها

بعد از اینکه پدر محمد بن عبداللّه بن حسن در دوران عباسیان به شهادت رسید و او دست به قیام زد و مردم را به سوى حق دعوت نمود، حضرت امام صادق(ع) به عنوان راهنمایى به او فرمود: «یا ابن اخى علیک بالشّباب ودع عنک الشّیوخ؛¹ اى فرزند برادرم! جوانان را دریاب و پیران را رها کن!»

امام صادق(ع) در روایات دیگر نیز این مسئله را بیان نموده‏اند که جوانها زودتر حرف حق را مى‏پذیرند و به سوى خیر و نیکى مى‏شتابند و آمادگى بیشترى دارند. از جمله، از اسماعیل بن عبدالخالق چنین نقل شده است که من شنیدم حضرت صادق(ع) از ابوجعفر اَحوَل مى‏پرسید: به بصره رفتى؟ گفت: بلى، فرمود: «اقبال مردم را به امامت و ورود آنان را به این مرام چگونه یافتى؟ گفت: به خدا سوگند که شیعیان اندک‏اند و تلاشهایى کرده‏اند، امّا آن هم اندک است.

آن‏گاه (امام صادق(ع) به او) فرمود: «علیک بالاحداث فانّهم اسرع الى کلّ خیرٍ؛² بر تو باد به جوانان(و به دنبال آنها رفتن) که آنان در (پذیرش) هر نیکى و خیرى با شتاب ترند.»

تجربه پیروزى انقلاب اسلامى و حضور جوانان در صحنه‏هاى مختلف، و جذب شدن آنان به اسلام و انقلاب و روحانیت و رهبرى انقلاب، و همین طور حضور تمام عیار جوانان در صحنه‏هاى مختلف جنگ تحمیلى، دوران سازندگى و پیشرفتهاى علمى، مهر تأییدى است بر مضامین احادیثى که مطرح گشت.

جوان و کسب دانش

فراگیرى دانش در جوانى همچون نقشى است بر سنگ که تا پایان عمر، انسان را همراهى مى‏کند، از این رو هر کس هرچه دارد، از جوانى دارد، به همین سبب است که پیشوایان دینى سخت بر این مسئله سفارش کرده‏اند که در جوانى دنبال علم و دانش باشید.

در کلام الهى نیز دوره جوانى، دوره منحصر به فردى است. آنجا که در قرآن کریم مى‏فرماید: «و لمّا بلغ أشدّه و استوى آتیناه حکماً و علماً؛³ چون به حدّ رشد و کمال خویش رسید، به او علم و حکمت عطا کردیم.»

امام صادق(ع) در تفسیر آن فرموده‏اند: «اشدّه ثمانى عشره سنهٌ و استوى التحى؛⁴ اشدّ یعنى هجده سالگى و استوى یعنى ریش درآورد.»

امام صادق(ع) مى‏فرمایند: «لست احبّ ان ارى الشّابّ منکم الّا غادیاً فى حالین امّا عالماً او متعلّماً فان لم یفعل فرّط و ان فرّط ضیّع فان ضیّع اثم و ان اثم سکن النّار والّذى بعث محمّداً بالحقِّ؛⁵ دوست ندارم جوانان شما را جز در دو حالت ببینم: دانشمند یا دانشجو. اگر (جوانى) چنین نکند، کوتاهى کرده و اگر کوتاهى کرد، تباه ساخته و اگر تباه ساخت، گناه کرده است و اگر گناه کند، سوگند به آنکه محمد(ص) را به حق برانگیخت، دوزخ جایگاه او خواهد شد.»

به همین سبب است که جوانان باید از عمر خویش استفاده کافى ببرند تا بعداً پشیمان نگردند.

جوان و دوستی با خدا

دوستى خدا با جوانان

پروردگار عالمیان تمام بندگان خود را دوست مى‌دارد و نشانه‌هاى فراوانى از این دوستى پایدار در قرآن ‏مجید به چشم مى‌خورد قرآن با بیان این كه خداوند محسنین (1) و توابین (2) و متطهرین (3) و متقین (4) و ‏صابرین (5) و متوكلین (6) و مقسطین (7) و مطهرین (8) را دوست مى‌دارد، این حقیقت را به خوبى روشن ‏كرده اما در عین حال نسبت به جوانان، به خاطر جایگاه خاصى كه در نظام عالم هستى دارند دوستى و ‏علاقه دیگرى دارد.

خداوند متعال جوانان را به خاطر جوانى دوست داشته و احترام مى‌كند. محمد بن سلیمان از پدرش نقل ‏كرده كه در خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم كه ابوبصیر وارد شد، در حالى كه نفس‌هاى عمیقى ‏مى‌كشید. همین كه در جاى خود قرار گرفت، امام به او فرمود: علت این نفس بلند و عمقى كه مى‌كشى ‏چیست؟

گفت : اى فرزند رسول خدا، سن من بالا رفته و استخوانهایم كوبیده گشته و مرگم فرا رسیده و این در ‏حالى است كه نمى‌دانم سرنوشت آخرتم چگونه خواهد شد.

امام فرمود: اى ابا محمد تو نیز كه چنین مى‌گویى؟

گفت : فدایت شوم، چرا چنین نگویم.

امام فرمود: اى ابامحمد، آیا نمى‌دانى كه خداوند متعال جوانان شما را اكرام مى‌كند و از بزرگسالان شرم و ‏حیا مى‌كند؟

گفت : فدایت شوم، چگونه خدا جوانان را اكرام كرده و از بزرگسان و پیرمردان شرم مى‌كند؟

حضرت فرمود: خداوند جوانان را به احترام جوانى عذاب نخواهد كرد و از پیرمردان شرم نموده، آنها را ‏حسابرسى نمى‌كند.(9)

از این رو است كه خداوند تمام پیامبران را در جوانى به پیامبرى برانگیخت (10) و به خاطر همین دوستى ‏است كه تمام بهشتیان جوان (11) خواهند بود و قرآن در روز محشر به صورت جوانى نشان داده مى‌شود(12) ‏و به همین جهت است كه اصحاب كهف با این كه بزرگسال بودند، اما قرآن آنان را جوان خطاب كرد(13) و امام ‏زمان (عج) نیز در چهره یك جوان ظاهر مى‌گردد(14) و یارانش همه جوان هستند(15) و سرانجام ملك الموت ‏در چهره جوانى سفید روى خواهد آمد.(16)

آرى، این كمال بى انصافى است كه جوان بداند خداوند متعال چه قدر او را دوست دارد به او مهر و محبت ‏مى‌ورزد، اما او با گناه در محضر خالق خود، راه دوستى متقابل را بر خود ببندد.‏

‏

فروتنى در برابر خدا

یكى از بهترین و عارفانه‌ترین حالات بنده مخلص، حالت خدا ترسى و وحشت از روز قیامت است.

این حالت مراتب و جلوه‌هاى گوناگونى دارد، اما در انبیاى الهى و معصومین (علیهم السلام) داراى بیشترین ‏جلوه است؛ چرا كه آنان در بالاترین مراتب خوف خدا قرار دارند دیگران نیز كه در مراتب پایین‌ترى هستند، به ‏گوشه‌اى از این كمالات دست یافته‌اند در این میان دانشمندان و علما بیشتر از دیگران روحیه خدا ترسى ‏داشته‌اند.

قرآن كریم مى‌فرماید: انما یخشى الله من عباده العماء(17) از میان بندگان خدا فقط دانشمندان از او ‏مى‌ترسند.

حال باید پرسید: چرا فقط دانشمندان از خدا مى‌ترسند؟

علت آن است كه هر چه معرفت و یقین انسان به خدا بیشتر شود، ترس او از پروردگار بیشتر خواهد شد.

ترس از خدا اگر چه علل گوناگونى دارد، اما موثرترین آنها، به یاد آوردن عظمت پروردگار و وعده‌هاى تخلف ‏ناپذیر او و به خاطر آوردن عظمت روز قیامت است كه تمام این حالات، انسان را به ترس از خدا و روز قیامت ‏وا‌مى‌دارد.

در دوران جوانى كه دورانى حساس و پرفراز و نشیب است و جوان قادر است همه چیز را در خود بیازماید، ‏این مساله كاملا آشكار است؛ چرا كه جوان ممكن است با آزاد گذاردن نفس اماره و طغیانگر و پیروى از ‏وسوسه‌هاى شیطان، خود را از قید همه چیز رها كرده، به حیوانى درنده و خون آشام تبدیل شود و ممكن ‏است با مهار كردن آن، خود را به بالاترین مراتب كمال انسانیت و عالى ترین مراحل معرفت برساند.‏

پیامبر و جوانان

‏

یكی از رازهای بزرگ موفقیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) در پیش‌برد اسلام، این بود كه ‏در تمام اقشار و طبقات مردم به ویژه در قلب جوانان جای گرفته بود چرا كه این شیوه را از ‏خدایش آموخته و سخت به این قشر علاقه مند بود و آن‌ها را دوست می‌داشت و به طور ‏جداگانه نیز حالشان را جویا می‌شد.

گاهی به عیادت بیماران جوان می‌رفت و گاهی در جمعشان می‌نشست و با آنان سخن ‏می‌گفت و نصیحت شان می‌كرد همین برخوردهای زیبا و منحصر به فرد پیامبر بود كه ‏باعث شد جوانان به رسول خدا عشق ورزیده، جان خود را فدای حضرتش نمایند.

در بسیاری از جنگ‌ها همین جوانان بودند كه فرماندهی یا پرچمداری لشگر اسلام را به ‏عهده می‌گرفتند و یا طرف مشورت پیامبر (صلی الله علیه و آله) قرار می‌گرفتند گاهی نیز ‏همین جوانان نماینده ویژه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند تا به مردم قرآن و معارف ‏اسلامی بیاموزند و همین جوانان بودند كه از طرف پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عنوان ‏استاندار و فرماندار و قضات در برخی از شهرها تعیین می‌شدند اینك از باب نمونه به چند ‏ملاقات و نشست پیامبر با جوانان اشاره می‌كنیم:‏

‏

‏1. قرائت قرآن در محفل جوانان

امام صادق (علیه السلام‌) فرمود: روزی پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه وآله) از ‏برخی جوانان انصار ستایش كرد و فرمود می‌خواهم بر شما آیاتی از قرآن مجید تلاوت ‏كنم؛ پس هر كه گریه كرد، بهشت بر او واجب می‌شود. آن گاه آخر سوره زمر را بر آنان ‏تلاوت فرمود « وَسِیقَ الَّذِینَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاؤُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَ قَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا ‏أَلَمْ یَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ یَتْلُونَ عَلَیْكُمْ آیَاتِ رَبِّكُمْ وَ یُنذِرُونَكُمْ لِقَاء یَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ حَقَّتْ ‏كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِینَ »(1) كسانی كه كافر شدند، گروه گروه به سوی جهنم رانده ‏می‌شوند وقتی به دوزخ می‌رسند، درهای آن گشوده می‌شود و نگهبانان دوزخ به آن‌ها ‏می‌گویند: آیا رسولانی از میان شما به سویتان نیامدند كه آیات پروردگارتان را برای شما ‏بخوانند و از ملاقات این روز شما را بر حذر دارند؟

می گویند: آری ولی فرمان عذاب الهی بر كافران مسلم شده است. ‏

تمام جوانان حاضر در مجلس گریستند، جز یك جوان كه گفت: یا رسول الله من خود را به ‏حال گریه در آوردم، اما اشكی از چشمانم جاری نشد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: من بار دیگر این آیه را بر شما تلاوت می‌كنم و هر كه ‏خود را به حالت گریه درآورد، بهشت بر او است و آن گاه آیه را بر آن‌ها تكرار فرمود این بار ‏تمام جوانان گریه كردند مگر همان جوان كه فقط تباكی كرد و به فرموده پیامبر (صلی الله ‏علیه و آله) همه از اهل بهشت شدند.(2)‏

‏

‏2. در كنار قهرمانان

ابن فتال نیشابوری از امام صادق (علیه السلام‌) نقل كرده كه روزی پیامبر (صلی الله علیه ‏وآله) بر گروهی گذر كرد درحالی كه سنگی از جایی بلند می‌كردند و زور آزمایی می‌كردند ‏پیامبر (صلی الله علیه وآله) لحظاتی در كنار آنها ایستاد و فرمود: برای چه چنین می‌كنید؟

در پاسخ گفتند: می‌خواهیم ببینیم كدام از ما یك قوی‌تر است.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا شما را خبر دهم كه كدام یك از شما نیرومندتر ‏است؟ گفتند: آری رسول الله.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: قوی‌ترین شما كسی است كه اگر از چیزی خوشحال ‏شد و شادمان گشت، این شادمانی او را به باطل و گناه نكشاند و اگر از چیزی خشمگین ‏شد، خشم او، وی را از حق دور نسازد...(3)‏

‏

‏3. برگزاری مسابقه

امام زین العابدین (علیه السلام‌) فرمود: هنگام برگشتن نیروهای رزمنده از جنگ تبوك ‏پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد تا مسابقه شتر دوانی برگزار گردد در این مسابقه، ‏شتر پیامبر (صلی الله علیه و آله) كه اسامة بن زید بر آن سوار بود، برنده شد اسامه، آن ‏روز جوانی 17 ساله بود.

همه می‌گفتند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) برنده شده است؛ اما پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: ‏اسامة برنده است.(4)‏

‏

‏4. دل جویی از جوانان

رسول گرامی اسلام در طول سالیان نبوت خود، چه در مكه و چه در مدینه، بلكه در تمام ‏دوران عمر پر بركت خویش، با این قشر رابطه‌ی خوبی داشت؛ حتی نسبت به برخی ‏جوانان غیر مسلمان نیز عنایت ویژه داشت؛ به گونه‌ای كه آن‌ها را متمایل به اسلام ‏می‌نمود. گاه كه برخی از آنان را نمی‌دید تفقد كرده، به سراغشان می‌رفت. ‏

آورده اند: نوجوانی یهودی در مدینه همواره به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ‏می‌آمد؛ به حدی كه رابطه‌اش با آن حضرت خصوصی شده بود و پیامبر (صلی الله علیه ‏و آله) او را برای پیام رسانی به اطراف می‌فرستاد و...

پیامبر (صلی الله علیه و آله) چند روز او را ندید. از اصحاب احوال او را پرسید. یكی گفت: او ‏در بستر مرگ است و گویی امروز آخرین روز او در دنیا و نخستین روز او در آخرت است. ‏پیامبر (صلی الله علیه و آله) همراه چند نفر از اصحاب به خانه او رفت و او را بیهوش دید. ‏وجود مقدس رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) مایه بركت بود وقتی شخصی را صدا ‏می‌زد هر چند او بیهوش باشد، پاسخ آن حضرت را می‌داد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را صدا زد نوجوان یهودی، چشم هایش ‍ را گشود و ‏عرض كرد لبیك یا اباالقاسم حضرت به او فرمود: به یكتایی خدا و رسالت من از جانب خدا ‏گواهی بده.

نوجوان به پدرش كه در كنارش بود، نگاه كرد و به خاطر رعایت پدرش كه یهودی بود، ‏چیزی نگفت.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای بار دوم او را به یكتایی خدا و رسالت خود دعوت كرد او ‏باز پدر خود را دید و چیزی نگفت.

برای بار سوم نیز این كار تكرار شد.

پدرش به زبان آمد و گفت: فرزندم ملاحظه مرا نكن؛ اختیار با خودت است، هر چه ‏می‌خواهی بگو.

در این هنگام نوجوان گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انك رسول الله» سپس جان به ‏آفرین تسلیم كرد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از پدرش خواست كه خود به مسائل كفن و دفن آن ‏نوجوان بپردازد سپس به یاران فرمود: بدن آن نوجوان تازه مسلمان را غسل داده، كفن ‏كنید. آنان نیز پس از غسل و كفن، جنازه او را به حضور رسول خدا آوردند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر پیكر جوان تازه مسلمان نماز خواند و پس از پایان ‏مراسم دفن، پیامبر (صلی الله علیه وآله) به خانه خود بازگشت؛ در حالی كه می‌فرمود: ‏‏«الحمد لله الذی انجا بی الیوم نسمة من النار» سپاس خدای را كه امروز به وسیله من ‏انسانی را از آتش جهنم نجات داد.(5)‏

‏1- سوره زمر، آیه 71

‏2- سفینة البحار، ج 2، ص 94.

‏3- روضة الواعظین، ج 2، ص 379، مشكاة الانوار، ص 32

‏4- وسائل الشیعه، ج 13، ص 351.‏

‏5- داستان دوستان ج 3، ص 323، مشكاة الانوار، ص 392‏

بسم الله الرحمن الرحیم

و لقد انزل‏الله تعالی فیک من قبل و هم کارهون.... انماولیکم ‏الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه و یوتون‏الزکاه و هم راکعون.

«از زیارتنامه امیرالمومنین(ع)در روز غدیر» 
روز غدیر، عید ولایت و یادآور امامت راستین و فضیلت های متعالی ‏امیر مومنان علی(ع)است. معصومان(ع)یادآوران این روز بزرگ بودند و با الهام از آیه شریف «و ذکرهم بایام‏ الله‏» منزلت و جلالت ‏غدیر را گرامی داشته، فرمان هایی جهت ارج نهادن به آن فراراه ‏دلدادگان و سرخوشان باده ولایت قرار داده‏اند. یکی از جلوه‏ های‏ زیبای بزرگداشت غدیر در زیارت مخصوص امام علی(ع)در روز غدیرمشاهده می‏شود. کلمات آن زیارت زمزمه روح نواز امام هادی(ع)است‏و تاریخ صدور آن سالی است که معتصم خلیفه عباسی آن حضرت را به‏ بغداد احضار کرد. در این موقعیت، حضرت به زیارت‏ امیرمومنان(ع)شتافت; حدیث دلبری و یادمان ارزشهای راستین راتجلی دیگر بخشید و میراث ماندگاری از شکوه ولایت در خاطره ‏ها به ‏یادگار گذاشت.

پرسش:

آيا قرآن با آنچنان زبان پيچيده اي است كه انسانهاي عادي قادر به درك و فهم آن نيستد و فهم آن در انحصار علماي دين است؟

پاسخ:

همرازان، هم نفسان درود و سلام تان باد
 از آياتي كه امر به تدبر مي‏كند به خوبي استفاده ميشود كه قرآن براي هر كس قابل فهم است، ولي به مقدارمعرفت و شناخت و بضاعت علمي، و اگر قابل فهم نبود، امر به تدبر لغو بود و خداوند بزرگتر از آن است كه سخن لغو گويد.

عمومي بودن فهم قرآن بدين معنا نيست كه همگان بتوانند از آن به گونة مساوي بهره مند شوند، بلكه مفاهيم و معارف قرآني داراي مراتبي است كه هر مرتبة آن براي گروهي خاص است كه هر كسي به ميزان استعداد و سطح آگاهي و معلومات خويش بتواند از آن بهره جويد. بالاترين مرحلة آن "مقام مكنون" است كه تنها پيامبر(ص) و اهل بيت به آن دسترسي دارند.

از طرف ديگرعمومي بودن فهم قرآن و ميسور بودن فهم آن براي همگان بدان معنا نيست كه بدون آشنايي با قواعد ادبيات عرب و علوم ديگر كه در فهم قرآن نقش دارد، بتواند به آن دست يافت، بلكه لازم است هر كسي كه خواهان آشنايي با تفسير قرآن و دستيابي به معارف قرآني است، ابتدا مقدمات تفسير را فرا گيرد تا با آن ابزار بتواند به فهم بهتر قرآن نايل آيد.

بنابراين مي توان گفت :

1- قرآن كريم به گونه‌اي سخن گفته است كه هر كس به فراخور ميزان معلومات خود، از آن برداشت مي‌كند و فهمي عايدش مي‌شود; چرا كه كتاب هدايت‌، بايد زباني داشته باشد تا مخاطبينش از آن‌، تأثير بپذيرند. در آية شريفه زير، تا اندازه‌اي به اين حقيقت اشاره شده است‌: "يَـََّأَيُّهَا النَّاس‌ُ قَدْ جَآءَتْكُم مَّوْعِظَة‌ٌ مِّن رَّبِّكُم‌ْ وَشِفَآءٌ لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَ هُدًي وَ رَحْمَة‌ٌ لِّلْمُؤْمِنِين‌َ ;(يونس‌،57) اي مردم‌! از سوي پروردگارتان براي شمااندرزي آمده است و درماني براي آن‌چه در سينه‌هاست‌، ]درماني براي دل‌هاي شما[ و هدايت و رحمتي است براي مؤمنان‌." در اين آيه شريفه‌، چهار ويژگي مهم براي دگرگوني اخلاقي انسان‌، به قرآن نسبت داده شده و آيه هم با خطاب عام "يا ايها النّاس‌" آغاز شده است‌; يعني همه مردم مي‌توانند در اين چهار ويژگي از قرآن بهره‌مند شوند.

2. با وجود اين كه همگان مخاطب قرآن‌اند، ولي بي ترديد، بهره‌مندي از قرآن و تأثيرپذيري از آن و شفا يافتن و هدايت و رحمت‌، شامل همه افراد نمي‌شود; براي مثال‌، همين آيه‌، مشركان را در بر نمي‌گيرد.( تفسير الميزان‌، علامه طباطبايي‌;، ج 10، ص 82، دارالكتب الاسلامية‌. )

3. فهم و درك قرآن كريم نيز در توان همه انسان‌ها نيست‌، بلكه به مقدماتي نيازمند است‌; ازجمله اين مقدمات عبارت‌اند از:

الف ـ چون قرآن كريم به زبان عربي است‌; از اين رو،آشنايي به زبان عربي براي فهم قرآن‌، نخستين شرط و پيش نياز ضروري و اجتناب‌ناپذير است‌.

ب ـ افزون بر آن‌، براي كسي كه در صدد فهم و درك قرآن كريم است‌، آشنايي با مباني اسلام و معارف حق‌ّ آن و نيز باور به آن‌ها ضروري است‌; براي نمونه‌، در قرآن كريم‌، واژه‌هايي به كار رفته است كه به عالم غيب و ملكوت مربوط است‌، و نمي‌توان آن‌ها را با مباني مادّي و توجيهات عالم ماده‌، تجزيه و تحليل كرد; از اين رو، هر گونه برداشت‌، خارج از اين جهت‌گيري‌، مطرود و مردود است‌; براي مثال مسئله اعجاز پيامبران‌، خاستگاهي در عالم غيب دارد; به همين دليل‌، نمي‌توان با معيارها و نگرش‌هاي علوم تجربي‌، آن را تحليل كرد. علّت اين كه هر جا سخن از معجزه باشد، دركنارش‌، به "اذن اللّه‌" تعبير آمده است نيز، همين است‌; براي مثال در آيه 110 سوره مباركه مائده مي‌خوانيم‌: "اِذ تَخلُق‌ُ مِن‌َ الطّين‌ِ كَهَيئَة‌ِ الطَّيرِ بِاِذني فَتَنفُخ‌ُ فيها فَتَكون‌ُ طَيرًا بِاِذني وتُبرِئُ الاَكمَه‌َ والاَبرَص‌َ بِاِذني‌;(مائده‌،110) كه هم پرنده شدن گِل‌، هم بهبود بخشيدن كور مادرزاد و پيس و سرانجام زنده كردن مرده‌، به وسيلة حضرت عيسي‌غ را با "اذني‌" (اجازه من‌) بيان كرده است‌.( راهنماشناسي‌، استاد مصباح يزدي‌، ص 216، مركز مديريت حوزه علميه قم‌. )

نيز در مبحث معجزه‌، اين پيش فرض پذيرفته شده است كه علت‌هاي طبيعي و مادي‌، علل انحصاري نيستند; حال‌، كساني كه با اين ديد به مسئله معجزه نگاه نمي‌كنند و چنين باوري ندارند، توجيهات غلطي كرده‌اند. منشأ آن هم‌، انحصار علل در علت‌هاي طبيعي است‌; براي مثال اين كه رود نيل به اذن خدا و به دست حضرت موسي‌غ‌، خشك شد و بني اسرائيل از آن به سلامت گذشتند، ولي فرعونيان‌، هنگام عبور از آن غرق شدند، اين معجزه‌اي نبوده‌، بلكه حضرت موسي‌غ به خاطر تعليم الهي‌، به جذر و مد دريا علم داشته‌، و مي‌دانسته است كه‌، چه زماني در دريا جذر و مد واقع و كف رود، خشك مي‌شود; در نتيجه مي‌توان از آن عبور كرد، ولي فرعونيان به دليل محروميت از اين علم‌، غرق شدند. و يا مثال ديگر آورده‌اند كه‌; اين كه در قرآن درباره حضرت عيسي‌غ گفته شده است‌: "وَإِذْ تُخْرِج‌ُ الْمَوْتَي‌َ بِإِذْنِي‌;(مائده‌،110) و زماني كه به اجازة من مرده‌ها را از قبر خارج مي‌كني‌"; معجزه نيست‌، بلكه مقصود اين است كه حضرت عيسي‌غ اجازه نبش قبر داشت و مجاز بودكه قبر را بشكافد و مرده را از درون آن خارج كند; حال اگر كسي بگويد: حضرت عيسي‌غ طبق آيه 49 سوره مباركه آل‌عمران‌، مرده را زنده مي‌كرده است‌، چون در اين آيه مي‌خوانيم‌: "وَأُحْي‌ِ الْمَوْتَي‌َ بِإِذْن‌ِ اللَّه‌; و مردگان را به اجازه خدا زنده مي‌كنم‌." و اين كار، ديگر معجزه است‌; توجيه گران معتقدند: عيسي‌غ فرموده است كه اين كار را مي‌كنم‌، ولي اين يك غلوّ در گفتار است‌. عده‌اي ديگر نيز گفته‌اند: منظور از احيا (زنده كردن‌)، همان زنده كردن دل‌ها است‌. اين گونه توجيه‌ها در بعضي تفاسير مصر به چشم مي‌خورد.( همان‌، ص 229ـ230. ) ملاحظه مي‌شود، عدم آشنايي به مباني اسلامي از يك سو و عدم ايمان به آن‌ها از سوي ديگر، اصطلاحي مانند معجزه كه در فرهنگ معارف اسلامي‌، اصطلاحي خاص با مفهومي ويژه است‌; چه توجيهات غلط از قرآن را به دنبال دارد; از اين رو، فهم كسي حجت است كه دست كم از اين دو مقدمه و زمينه ضروري‌، بي بهره نباشد.

. با وجود رعايت پيش فرض‌هاي ياد شده در فهم قرآن‌، به دليل خطاپذير بودن عقل‌، در فرآيند فهم مطالب فرامادي وحي‌; چنان چه‌، به دليل ياد شده‌، در فهم اصطلاحي خاص‌، اختلاف ديدگاه روي نمايد; در اين صورت‌، روايات امامان حجت خواهند بود، و اساساً از دلايل و فلسفة وجودي امامان‌: نيز، همين تفسير و تأويل وحي است‌، چرا كه عقل بشر، با همه موانعي كه بر سر راهش وجود دارد از جمله محوريت منافع شخصي‌، تأثيرپذيري از هواها و تمايلات نفساني و...، نمي‌تواند به همه زواياي وحي‌، پي ببرد. روايات فراواني كه از امامان‌: در كشف و درك نكته‌هاي دقيق قرآني وجود دارد، چشمه جوشاني است كه در دريافت حقيقت وحي‌، مددكار عقل بشري است‌; حتّي كارشناسان شناخت وحي كه به بخشي از پيش‌نيازهاي آنان در بند پيش اشاره شده‌، در ميسر تحليل و تبيين وحي‌، از مهم‌ترين منابع خود در درك وفهم قرآن را بايد سخن امامان‌: قرار دهند; همان‌ها كه هيچ خطايي در درك و فهم‌شان وجود ندارد، چرا كه معصومند

پرسش:

آيا قرآن به عقلانيت بها ميدهد؟ اگر بله از چه روشهايي و چگونه؟
پاسخ:

سلام و ادب

درباره جايگاه عقل و بهره‏وري از آن به طور خلاصه مي‏توان گفت؛ علاوه بر اين كه درك حقانيت قرآن و اسلام با استفاده از تعقل و معيارهاي عقلي قابل اثبات است، قدرت تشخيص عقل نيز در كنار قرآن و حديث و بعد از آن دو، معياري قابل اطمينان و راهنمايي روشنگربراي هدايت بشر مي‏باشد، به همين جهت حكم عقل همانند حكم شرع داراي ارزش علمي و عملي مي‏باشد و لازم‏الاجراء است. به همين جهت در تمامي امور توسعه و رشد زندگي فردي و اجتماعي مي‏توان از "عقل" به عنوان يك شاخص گويا و حق‏مدار بهره‏مند شد. اما ناگفته نماندكه حيطه فعاليت "عقل" در محدوده تجربه و آزمون بشري و تصور و تصديق انساني است . اما گستره وحي فراتر از معلومات بشري است. به همين جهت مي‏توان به عنوان ابزار شناخت راهگشا و با قابليت اطمينان حتي فراتر از عقل به آن اعتماد كرد و خود را از اين نعمت بزرگ الهي محروم نساخت. چنان كه در قرآن مجيد مي‏خوانيم: كما ارسلنا فيكم رسولاً منكم... و يعلمكم مالم تكونوا تعلمونهمان طور كه در ميان شما فرستاده‏اياز خودتان فرستاديم... و آنچه را - كه هرگز - نمي‏دانستيد به شما ياد مي‏دهد{M، (بقره، آيه 151).

از اين آيه شريفه به خوبي استفاده مي‏شود كه اگر "وحي" نبود در بسياري از معارف به سوي بشر براي هميشه بسته بود و از آغاز و فرجام جهان - كه در محدوده مشاهده و تجربه و آزمون بشري نيست - آدمي بي‏خبر مي‏ماند.

 علاوه بر اين كه اگر فهم عقلاني بشر با آموزه‏هاي وحي سازگاري داشته باشد، اطمينان خاطر بيشتري براي بشر به وجود مي‏آورد.

 نكته مهم و قابل توجه آن است كه هيچ‏گاه خرد سليم و وحي اصيل در تضاد و ستيز نمي‏باشند. بنابراين در صورت مشاهده تضاد ميان عقل سليم و آموزه وحي، بايد در برداشت خود از وحي ترديد كنيم . اما از سوي ديگر همين مقدار كه آموزه‏هاي وحي خرد گريز نباشد اگر چه خردمند پسند نباشد نبايد آن را ناديده گرفت، زيرا افق‏هاي وحي فراتر از عقل حسابگر بشري است.

 اما براي توضيح بيشتر درباره جايگاه عقل در فرهنگ اسلامي، نظر شما را به مطالب زير جلب مي‏كنيم.

 در آيات و روايات ـ كه دو منبع اصلي و اصيل شناخت اسلام است ـ به طور صريح از "عقل" تعريفي ارائه نشده و به صورت مرسوم در باب تعريفات، ماهيت آن در قالبي مشخص مطرح نگشته است، امّا با تعابير و لحن‏هاي گوناگون به صفات و لوازم عقل و عاقل اشاره كردهكه بدين وسيله مي‏توان تا اندازه‏اي به برخي از شعاع‏هاي "عقل" دست يافت. از اين رو با استفاده از قرآن و احاديث كوشش مي‏كنيم در اين مجال اندك برخي از اين شعاعها در ذيل چند امر براي شما بيان كنيم:

1ـ اصل در معناي عقل، بستن و نگه‏داشتن است و به همين جهت ادراكي كه انسان دل به آن مي‏بندد و چيز را با آن درك مي‏بندد، عقل ناميده مي‏شود. هم چنين نيرو كه به واسطه آن خر و شر و حق و باطل را از يكديگر تشخيص مي‏دهد عقل نام دارد و مقابل آن جنون، سفه وجهل است. در ديدگاه قرآن، عقل موهبتي الهي است، كه آدمي را به سوي حق هدايت مي‏كند و از گمراهي نجات مي‏دهد. به فرموده علامه طباطبايي: "قرآن شريف عقل را نيرو مي‏داند كه انسان در امور ديني از آن بهره‏مند مي‏شود و او را به معارف حقيقي و اعمال شايسته رهبريمي‏كند، و در صورتي كه از اين مجرا منحرف گردد، ديگر عقل ناميده نمي‏شود، منظور از عقل در قرآن شريف، ادراكي است كه در صورت سلامت فطرت به طور تامّ براي انسان حاصل مي‏شود"، (تفسير الميزان، ج 2، ص 250)

2ـ در قرآن كريم 49 بار از مشتقات ماده "عقل" استفاده شده است و در عين حال واژه‏هاي ديگري مترادف با عقل تلقي گشته است همچون حلم (طور/32)، نُهي (طه/54 و 128)، حجر (فجر/5)، قلب (ق/37، حج/46، توبه/87 و 127) و لُبّ (آل عمران/7، رعد/19، زمر/18،غافر/54).

3ـ در روايات نيز عقل به عنوان ابزاري براي شناخت حقايق تلقي شده است. امام صادق(ع) در فرازي از يك روايت بسيار جالب و طولاني مي‏فرمايد: " ... عقل است كه خدا انسان‏ها را به آن آراسته، و روشني بخش آنان قرار داده است. پس بندگان به واسطه عقل آفريدگار خود راشناخته، و خوب را از بد تمييز داده‏اند، و شناخته‏اند كه تاريكي در ناداني و روشنايي در آگاهي است، اين آن چيزي است كه عقل آنان را به آن رهنمون شده است..."، (اصول كافي، ج اوّل، كتاب العقل و الجهل، روايت35).

4ـ از مجموع روايات در باب خلقت "عقل" چنين استفاده مي‏شود كه عقل داراي دو قوس صعود و نزول است و از آن به اقبال (روي آوردن) و اِدبار (بازگشتن) تعبير شده است [نگاه كنيد به اصول كافي، ج اوّل، صص 10ـ21 [با توجه به مضامين احاديث و تفاسير انديشمندان بزرگاسلامي اقبال عقل، اقبال به عالم طبيعت، اجسام، مواد و عالم كثرت است ودر همين عالم است كه عقل در نازل‏ترين مرتبه خود قرار مي‏گيرد و مردم آن را گاه در امور معاش و گاه در امور معاد خود به كار مي‏گيرند. عقل نزول كرده همان عقلي است كه گاه براي فراگيري علوم مختلف وبدست آوردن و حفظ تجربه‏ها از آن استفاده مي‏شود: العقل حفظ التجارب [آمدي عبدالواحد، شرح غرر الحكم و دررالكلم، شارح و مترجم جمال الدين محمد خوانساري،تصحيح ميرجلال‏الدين حسيني، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اوّل، 1366 ش، ج اوّل، ص 177]اما ادبار عقل، يعني پشت كردن به اين عالم و رجوع به سوي جايگاه اصلي آن كه همان عقل توحيدي و الهي است [در اين باب نك: محمد بن ابراهيم، صدرالدين شيرازي، شرح اصول الكافي، تصحيح محمدخواجوي، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي تهران، چاپ اوّل، 1366، ج اوّل، ص 403]از عقل به اين سو افتاده به عقل اكتسابي، عقل جزيي، عقل بشري، عقل دنيايي و از عقل به آن سو نظر كرده به عقل آخرتي، عقل الهي، عقل كلي و عقل خدادادي نيز تعبير مي‏كنند.

 عقل كل را گفت ما زاغ البصر عقل جزوي مي‏كند هر سو نظرعقل "ما زاغ" است نور خاصگانعقل زاغ استاد كور مردگان(مثنوي/دفتر چهارم/1310 ـ 1309)

5ـ لسان آيات و روايات بيانگر اين حقيقت است كه از منظر اسلام، عقل جزئي بايد به منشأ خود؛ يعني، عقل كلي متصل شود و عقل بشري رنگ عقل الهي به خود گرفته و عقل دنيايي عقل آخرتي گردد. عقل اكتسابي بايد در راستا و خدمت عقل خداداي باشد. عقل كلي همان عقلياست كه موجب هدايت و وصول به مقصد مي‏شود و عقل الهي همان عقلي است كه خود را تحت فرمان الهي قرار داده و تخطي در برابر او را روانمي‏دارد از همين رو براي آن كه عقل جزئي و نزول يافته با مبدأ خود ارتباط يافته و سير صعودي خود را به موطن اصلي‏اش آغاز كند، و درپرتو اين سير و اتصال و توجه بتواند راهنماي انسان باشد، در اسلام تعقل و پرهيزگاري مقاري با يكديگر مطرح شده است. (به عنوان نمونه نك: غافر/3) در اين باب سخن علامه طباطبايي(ره) خواندني است: "شكي نيست كه قرآن مجيد و روايات، تقوا را در جانب علم معتبر مي‏دانند؛اما اين براي آن نيست كه در برابر تفكر منطقي ـ كه فطري است و انسان آن را به ناچار به كار مي‏برد ـ تقوا و يا تقوايي كه با تفكر باشد، به عنوان راه مستقل و جدايي قرار داده شود؛ و ترديدي نيست كه انسان تنها با پديدآوردن مقتضيات قواي شعوري مي‏تواند بر افكار خود تسلط يابدو به معارف خود وسعت بخشد. افراط و تفريط انسان در پيروي قوه‏اي از قواي خود موجب مي‏شود كه در افكار و معارفش انحراف پديد آيد. زيرا در اثر افراط، تمام خواسته‏هاي آن قوه را عملي مي‏سازد و آن را بر ساير تصديقات و افكار قواي ديگر مقدم مي‏دارد واز مقتضيات ديگرقوا غفلت پيدا مي‏كند. بنابراين، معارف حقّه و علم‏هاي سودمند، تنها در صورتي فرا چنگ مي‏آيد كه بشر اخلاق خود را اصلاح كند و فضايل انساني و ارزنده خود را كامل نمايد كه اين همان تقوا است. قرآن كريم، به خاطر استقامت فكر و صواب بودن علم و خالي بودنش از خيالاتحيواني و القائات شيطاني تقوا را در تفكر و تعقل شرط دانسته است؛ نه اين كه در مقابل تفكر منطقي، تقوا را هم ـمانند تذكر راه مستقل و جدايي قرار دهد"، (تفسير الميزان، ج 5، صص 270ـ267).

 باز عقلي كاورمد از عقل عقلكرد از عقلي به حيوانات نقل عقل كامل را قرين كن با خرد تا كه باز آيد خرد زان خوي بد (مثنوي/دفتر اول/3220 و دفتر پنجم/738)

6ـ اسلام عقل را حجت دانسته است. بسياري از آيات و روايات به صورت‏هاي گوناگون بر سنديت و حجيّت عقل در معارف صحه گذاشته و بر تعقل و تفكر در نظام آفرينش تشويق و تأكيد كرده است. به بيان ديگر دعوت فراوان قرآن مجيد به تدبر و تفكر بدون اين كه عقل و نتيجه استدلال عقلي داراي حجيت باشد، بي‏معنا و لغو خواهد بود. از سوي ديگر اين كه خداوند متعال در موارد متعددي از كفار و مشركان خواستار اقامه برهان شده است، نشانه آن است كه استدلال منطقي كه توسط قوه عقل صورت مي‏گيرد، حجّت است و هر دو طرف خصم مي‏توانند براياثبات مدعاي خويش بدان استناد كنند.

در اين باب نك: انفال/22 و يونس/100، بقره/111، انبياء/22.

پرسش:

تدبر صحيح در قرآن چگونه است؟ چگونه مي توان قرآن را فهميد (فهم در حد خود انسان) و نكات آن را دريافت نمود؟

پاسخ:

با سلام و ادب

خلاصه‏ اي از روش تدبّر در قرآن‏

همان‏گونه كه قرآن دو جنبه تزكيه و تعليم دارد، برنامه تدبردر آن نيز چنين است و ما آنها را با هم تركيب مي‏كنيم تا يك برنامه كامل در اختيار داشته باشيم:

خلاصه برنامه تدبّر چنين است:

1- هدف از تدبّر، ساختن شخصيت خواننده و رسيدن او به هدفهاي مشروع خويش، و شناختن حق و يافتن نيروي كافي براي روان كردن آن است.

2- تدبّر به معني تفكر و انديشيدن منطقي در معني حقيقي آيه است، در صورتي كه تفسير به رأي عبارت از بي‏نيازي نشان دادن به اين تفكر است از راه جعل كردن معنايي براي آيه و تدبّر واجب است و تفسير به رأي حرام.

3- محور تدبّر بحث و جستجو درباره آن قوانين علمي است كه آيات قرآن آنها را شامل مي‏شود، يا آن روشهاي تربيتي كه اين آيات از آنها حكايت مي‏كند، و به صورت خلاصه شناختن ظاهر تربيت و باطن علم از قرآن است.

4- محور تدبر منحصر به حقايقي است كه فكر شخص تدبر كننده مي‏تواند آنها را بفهمد (و به نام محكم خوانده مي‏شود) اما آنچه را كه نمي‏تواند بفهمد (و به‏

نام متشابه خوانده مي‏شود) بايد براي زماني باقي گذارد كه بتواند آن را فهم كند.

5- براي معرفت ظاهر قرآن لازم است، به دو شرط، به لغت و كتاب لغت رجوع شود: اول، پالودن آن از رسوبات محيط تنگ و تمركز پيدا كردن بر معناي عربي پاك آن دوم، انديشيدن در آن ماده اساسي كه ديگر معاني خاص از آن سرچشمه مي‏گيرد، و بدين گونه امكان به دست آوردن موارد استعمال لفظ براي دسترس پيدا كردن به معني واحد مشترك آنها كه بايد به آن متمسك شويم، فراهم مي‏آيد.

6- موارد استعمال لفظ را در قرآن جمع آوري و آنها را با يكديگر مقايسه كن تا بر حسب آنچه سياق هر يك از آنها به آن رهبري مي‏كند، معني مشترك ميان آنها را پيدا كني.

7- در آن هنگام كه در آيه‏اي تدبّر مي‏كني، اين پرسش را از خودت طرح كن: چرا قرآن اين كلمه را برگزيده و وجه تمايز آن با كلمات مترادف آن چيست؟ و در چارچوب مواد 5 و 6 به يافتن پاسخ اين پرسش بپرداز.

8- به جستجو در يك كتاب تفسير صحيح بپرداز، و از آن بپرهيز كه جنبه عموميت قرآن را به مورد نزول خاص آن، يا به تطبيق تاريخي واحد محدود كني، بلكه پس از يافتن مورد خاص آن را در مورد امثال آن در معرض تطبيق قرار ده. از خلال اينها صفاتي را خواهي شناخت كه سبب لزوم نزول آيه يا تطبيق آن بر آنها بوده است.

9- ظاهر قرآن را به هفت قسمت تقسيم كن: امر و تشويق و نهي و ترساندن و داستانهاي تاريخي و مثلهاي بياني و مجادله با دشمنان. و در صدد يافتن پاسخ اين پرسش برآي كه در آيه مورد نظر چند تا از آنها وجود دارد.

10- و در باطن آيه به يافتن ارتباط هر جمله به جمله ديگر و هر آيه به آيه پس از آن و ارتباط مجموعه‏اي از آيات به مجموعه‏اي ديگر برخيز، و به جستجوي دو نوع رابطه ميان آنها توجه داشته باش:

الف: رابطه علمي بدان سان كه يكي از آنها سبب ديگري يا هر دو سبب‏

جمله يا آيه ديگر شده باشد.

ب: رابطه تربيتي بدان سان كه يكي مستلزم ديگري باشد، تا مجموع به صورت روش و برنامه تكامل يافته‏اي براي تربيت فرد و تزكيه نفس او شود.

11- بر تو واجب است كه به صفات نفسي و عقلي متصف شوي تا امكان اكتشاف حقايق قرآني برايت فراهم آيد، و اينها عبارت است از:

الف: ايمان داشتن به وحي، و اين كه وحي وثيقه اي ميان تو و پروردگار و خطاب مستقيمي از جانب آفريدگار تو است.

ب: و آماده بودن براي به كار بستن تعليمات او، و تسليم شدن به افكار او حتّي در آن صورت كه مخالف با مصالح تو باشد يا با آداب و عادات گذشته تو و افكار اجتماعت مخالف باشد.

ج: متمركز ساختن جستجوي حقيقت در كانوني يگانه كه به نام تمركز فكر يا تروّي خوانده مي‏شود. و اين تمركز ژرفاي تدبّر دور دامنه است و اگر جز اين باشد، مواد ديگر در اين برنامه چيزي جز پوستهاي بدون مغز نخواهد بود.

د: شجاعت توسّل به حق و اعتماد به عقل يا به واقعيتي كه عقل به سوي آن رهنماست.

12- در صدد يافتن تطابقي خارجي و زنده براي موضوعات قرآن حكيم، و يافتن اشخاصي باش كه قرآن آنان را توصيف مي‏كند، و از اوضاعي كه قرآن بيان كننده آنها است، و نتايجي كه قرآن از آنها سخن مي‏گويد.

13- آيات قرآن را بر خودت در معرض تطبيق قرار ده، تا در آن هر چه را كه قرآن شرح داده است بيابي، و از آنچه ممكن است به تو برسد بيمناك شوي.

 تفسير هدايت، ج‏1، ص: 82تا ص: 85

بسم الله الرحمن الرحیم

این آگاهی ها و اطلاع ‏رسانی آن ستارگان هدایت موجب شده است که اهل ایمان و منتظران حکومت عدل حضرت مهدی علیه‏السلام بیش از پیش امیدوار و دلبسته آن عصر گشته، نسل های بعدی را نیز با این فرهنگ مأنوس کنند.

دلدادگان فرهنگ انتظار با همه مشکلات و گرفتاری هایی که دشمنان برایشان فراهم می‏ آورند، هرگز امید به رسیدن آن روز دیدنی و لذتبخش را از دست نمی‏دهند، بلکه شوق و عشقشان بیشتر می‏شود و زیر لب زمزمه می‏کنند:
چه خوش باشد که بعد از انتظاری     به امیدی رسد امیدواری 
سخن از خصوصیات انقلاب جهانی آن یار سفر کرده، زمانی شیرین‏ تر می‏شود که امامان معصوم علیهم‏السلام ویژگیها و نشانه‏ های عصر ظهور حضرت قائم آل محمد صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله را برایمان توصیف کنند و بذر امید و آرزوی استقرار دولت کریمه امام زمان علیه‏السلام را در دلهای به انتظار نشسته‏ مان شکوفا گردانند تا رایحه دل‏ انگیز دوران ظهور در روح و جسم انسان هایِ خسته از ظلم و ناعدالتی و فتنه و فساد، حیاتی تازه ببخشد.
اگر آن نائب رحمان ز درم بازآید   ***    عمر بگذشته به پیرانه سرم بازآید 
دارم امید خدایا که کنی تأخیری   ***   در اجل تا به سرم تاج سرم بازآید 
گر نثار قدم مهدی هادی نکنم   ***   گوهر جان به چه کار دگرم بازآید 
آن‏که فرق سر من خاک کف پای وی است   ***   پادشاهی کنم ار او به سرم بازآید 
کوس نو دولتی از بام سعادت بزنم   ***   گر ببینم که شه دین ز درم بازآید 
می‏روم در طلبش کوی به کو دشت به دشت   ***   شخصم ار باز نیاید خبرم بازآید 
«فیض» نومید مشو در غم هجران و منال   ***    شاید ار بشنود آه سحرم، بازآید

دعاکن آل شیطان نباشیم

مدتها نماز آیت الله اراکی شرکت کردم و یکبار ندیدم ایشان در نمازش شک کند. 
نمازش از نماز اکثر علما طولانی تر بود. 
یک آقایی بود با ما آشنا بود و اهل شیراز بود. و هر بار که قم می آمد یک سر هم به ما می زد. ایشان قم که می آمدند منزل آیت الله اراکی می رفتند. یک روز رفته بودند منزل آقای اراکی و گفته بودند: بنده از ارادتمندان شما هستم. 
گفته بود خودتان را معرفی کنید. 
گفته بود: بنده آل طیب هستم. 
آیت الله اراکی فرموده بودند: دعا کن من آل شیطان نباشم.

ادب آیت الله سید احمد خوانساری

مرحوم آقا سید احمد خوانساری طوری مؤدب و متواضع بود که در هنگام نشستن در میهمانی ها به دیوار تکیه نمی داد و با فاصله از دیوار می نشست. 
بنده چون برایش لباس می دوختم با ایشان آشنا شده بودم و به منزلش می رفتم. هر کس که می خواست از منزلشان بیرون برود بر می خاست ودر منزل می ایستاد تا مهمان از منزل با احترام خارج شود. 
این احترام را برای همه مهمانها رعایت می کرد.

آقا شیخ غلامرضا فقیه یزدی

مرحوم آقا شیخ غلامرضا یزدی عجیب آدمی بود. 
حقایق را باورش آمده بود. چند وقتی در قم بود و صبح ها در مدرسه فیضیه نماز میخواند. پسرش فوت کرد. 
او در فوت پسرش گریه نمی کرد و این را خلاف مقام رضایت حق می دانست و می فرمود: امانت خدا بود خودش خواسته بگیرد. 
آیت الله  سید محمدتقی خوانساری فرمود ایشان باید گریه کند و الا مریض می شود. 
به همین خاطر ایشان را مجبور کردند بر جسد فرزندش نماز میت بخواند. 
ایشان نیز در نماز چون به این جمله رسید که می خوانند: «اللهم ان هذا المسجی بین قدامنا» گریه اش گرفت.

خدمت به خلق از دیدگاه آيت الله مدرسی یزدی

آیت الله محمود مدرسی یزدی  یک وقتی به من فرمود: 
سن شما چقدر است؟ 
گفتم چند روزی است شیطان پیشانی مرا بوسیده است. ایشان خیلی خندید، به ایشان گفتم: با عرفا باید اینجوری حرف زد.
 خیلی باهوش بود. کارهایی را می کرد که دیگران نکرده بودند.
 مردم او را بخاطرساختن سرویس های بهداشتی و ... مذمت می کردند. می فرمود: عیب ندارد. همه می روند مسجد می سازند که مردم بروند در آن نماز بخوانند تا آنها ثواب ببرند. 
ما نیز می خواهیم مستراح بسازیم تا مردم در آن قضای حاجت کنند و من ثوابش را ببرم. این دستشویی های نزدیک مسجد امام حسن عسکری علیه السلام را ایشان ساخته است. یعنی معیار خدمات او نیاز مردم بود و احتیاج مبرم جامعه، نه آنچه که شهرت آور باشد یا آبروی محسوب شود.

یا ایها العزیز

فاضل ترک برایم نقل کرد: 
آیت الله العظمی سید هادی میلانی را دیدم چون به حرم حضرت رضا علیه السلام مشرف می شدند در برابر ضریح حضرت رضا علیه السلام می ایستادند و اشک از چشمانشان جاری می شد و خطاب به حضرت این آیه را می خواندند:
«یا ایها العزیز مسنا و اهلنا الضر و جئنا ببضاعه مزجاه فاوف لنا الکیل و تصدق علینا انالله یجزی المتصدقین»
فاضل ترک نقل کرد پس از دیدن این شیوه زیارت آیت الله میلانی من هر جا به زیارت رفتم حتی زیارت حضرت معصومه علیها السلام ذکر و زیارت من این آیه بود.

خوراک ابوالقاسم اینهاست تا از این امضاها نکند

متولی باشی قم روزی نیم ساعت به ظهر به منزل آیت الله شیخ ابوالقاسم کبیر می رود می بیند ایشان ماست را آب کرده و در آن نان خورده کرده است و مشغول خوردن می باشد. 
یک نامه ای در آورده بود که آیت الله حاج شیخ ابوالقاسم کبیر امضا کند و شاید می خواسته سوء استفاده ای بکند. 
ایشان چون متولی باشی این نامه را پیش شیخ گذاشته بودند تا امضاء کند، فرموده بود: خوراک ابوالقاسم اینهاست تا از این امضاها نکند و از امضای آن نامه امتناع ورزیده بود. آقا شیخ ابوالقاسم همیشه درخیابان که حرکت می کرد عبا روی سرش می کشید و حرکت می کردو در حال حرکت مشغول نماز متسحبی بود.

منزلت علامه تهرانی در نزد جناب سید هاشم حداد

حجه الاسلام سید عباس موسوی نقل کردند :
در سفری که به سوریه مشرف شده بودم خدمت جناب جعفر یحیی ابوموسی از شاگردان جناب حداد رسیدیم .
وقتی وارد شدیم ایشان گریه اش گرفت و از اینکه کسی حالش را پرسیده و سراغ ایشان را گرفته منقلب شدند ، در آن دیدار بیان کردند :
مرحوم حداد در آخرین سفری که به سوریه آمدند خواستند که من دو نفر را از سفرشان به سوریه خبر کنم که آنها هم بیایند به سوریه .
یکی آقا سید محمد حسن شرکت اصفهانی و یکی علامه تهرانی  .
در آن سفر مرحوم حداد فرمودند که این سفر، سفر آخر من است و این طور به من فرمود که ما هرچه داشتیم به آقا سید محمد حسین داده ایم و ایشان وصی ما است .

مقام توحیدی آیت الله قاضی

یکی از اساتید معارف توحیدی نقل می کردند :

مرحوم علامه طباطبایی می فرمود:
من وقتی فلسفه می خواندم و مشغول اسفار ملاصدرا بودم اینطور تصور می کردم که اگر جناب ملاصدرا نیر تشریف بیاورند من آنچه را می فهمم که اکنون فهمیده بودم و دیگر چیزی در این زمینه نیست که نفهیمده باشم ، اما چون خدمت علامه قاضی رسیدم دریافتم که هیچ نفهمیدم ! .
 

 شيطان در کمين است

يکي از شاگردان مرحوم شيخ انصاري  مي گويد: 
در زماني که در نجف در محضر شيخ به تحصيل علوم اسلامي اشتغال داشتم يک شب شيطان را در خواب ديدم که بندها و طنابهاي متعددي در دست داشت. 
از شيطان پرسيدم: اين بندها براي چيست؟ پاسخ داد: اينها را به گردن مردم مي افکنم و آنها را به سوي خويش مي کشانم و به دام مي اندازم. روز گذشته يکي از اين طنابهاي محکم را به گردن شيخ مرتضي انصاري انداختم و او را از اتاقش تا اواسط کوچه اي که منزل شيخ در آنجا قرار دارد کشيدم ولي افسوس که عليرغم تلاشهاي زيادم شيخ از قيد رها شد و رفت. 

وقتي از خواب بيدار شدم در تعبير آن به فکر فرو رفتم. پيش خود گفتم: خوب است تعبير اين رؤيا را از خود شيخ بپرسم. از اين رو به حضور معظم له مشرف شده و ماجراي خواب خود را تعريف کردم. 
شيخ فرمود: آن ملعون ( شيطان) ديروز مي خواست مرا فريب دهد ولي به لطف پروردگار از دامش گريختم.
جريان از اين قرار بود که ديروز من پولي نداشتم و اتفاقا" چيزي در منزل لازم شد که بايد آنرا تهيه مي کردم. با خود گفتم: يک ريال از مال امام زمان ( عج) در نزدم موجود است و هنوز وقت مصرفش فرا نرسيده است. آنرا به عنوان قرض برمي دارم و انشاء الله بعدا" ادا مي کنم. يک ريال را برداشتم و از منزل خارج شدم. همين که خواستم جنس مورد احتياج را خريداري کنم با خود گفتم: از کجا معلوم که من بتوانم اين قرض را بعدا" ادا کنم؟ 
در همين انديشه و ترديد بودم که ناگهان تصميم قطعي گرفته و از خريد آن جنس صرف نظر نمودم و به منزل بازگشتم و آن يک ريال را سرجاي خود گذاشتم.

 خلوص نيت محدث قمي

يکي از علما نقل می کرد : 
در يکي از ماههاي رمضان  به اتفاق چند تن از دوستان از حضور جناب  محدث قمي تقاضا کرديم که در مسجد گوهرشاد مشهد اقامه نماز جماعت را تقبل کنند. 
با اصرار و پافشاري پذيرفتند.
چند روز نماز ظهر و عصر در يکي از شبستانهاي آن مسجد به امامت معظم له برگزار شد و هر روز تعداد جمعيت نمازگزاران افزوده مي شد تا اينکه بر اثر اطلاع دادن جماعت نمازگزار به ديگراني که از اين امر هنوز باخبر نشده بودند تعداد مأمومين مرحوم قمي فوق العاده کثير شد. 

يک روز پس از آنکه نماز ظهر برگزار شد مرحوم قمي به من که در صف اول و نزديک ايشان بودم گفتند: من امروز نمي توانم نماز عصر بخوانم و رفتند و ديگر تا آخر ماه مبارک رمضان آن سال براي امر نماز نيامدند. 

در موقع ملاقات و سؤال از علت ترک نماز جماعت فرمودند:
حقيقت اين است که در رکوع چهارم متوجه شدم صداي اقتدا کنندگان از پشت سرم را که مي گفتند: يا الله! يا الله! يا الله! ان الله مع الصابرين. و اين صداها از محلي بسيار دور به گوش مي رسيد. اين توجه مرا به زيادي جمعيت اقتدا کننده متوجه کرد و در من شادي و فرحي توليد کرد و خلاصه خوشم آمد که اين جمعيت اين اندازه زيادند. 
بنابراين من براي امامت اهليت ندارم!

عالم باش يا متعلم باش يا شنونده يا دوستدار( علم و عالم)  و پنجمي مباش که هلاک خواهي شد. 
حضرت محمد صلي الله عليه آله و سلم ـ نهج الفصاحه

 گريه هاي شيخ انصاري بعد از مرجعيت

مرحوم آيه الله  محمد حسن نجفي مشهور به صاحب جواهر در روزهاي آخر زندگيش دستور داد مجلسي تشکيل شود و همه علماي طراز اول نجف اشرف در آن شرکت کنند. مجلس مزبور در محضر صاحب جواهر تشکيل گرديد. 
ولي شيخ انصاري در آن حضور نداشت. 

صاحب جواهر فرمود: شيخ مرتضي انصاري را نيز حاضر کنيد. 
پس از جستجوي زياد ديدند شيخ در گوشه اي از حرم اميرالمؤمنين عليه السلام رو به قبله ايستاده و براي شفاي صاحب جواهر دعا مي کند و از پروردگار مي خواهد تا او از اين مرض عافيت يابد. 
بعد از اتمام دعا شيخ را به مجلس بردند. 

صاحب جواهر شيخ را بر بالين خود نشاند, دستش را گرفته و بر روي قلب خود نهاد و گفت: آلان طاب لي الموت ( اکنون مرگ براي من گواراست). سپس به حاضرين فرمود: 
هذا مرجعکم من بعدي ( اين مرد مرجع شما پس از من است). بعد رو به شيخ انصاري نموده و گفتند: قلل من احتياطک فأن الشريعه سمحه سهله ( از احتياطات خود بکاه. پس همانا دين اسلام ديني سهل و آسان است)

آن مجلس پايان يافت و طولي نکشيد که صاحب جواهر به ديار قدس پر کشيد و نوبت شيخ انصاري رسيد که زعامت امت را بر عهده گيرد.
 اما او با اينکه چهارصد مجتهد مسلم اعلميتش را تصديق کردند از صدور فتوي و قبول مرجعيت خودداري ورزيد و به سيد العلماء مازندراني که در ايران به سر مي برد و شيخ با او در کربلا همدرس بود نامه اي به اين مضمون نوشت: هنگامي که شما در کربلا بوديد و با هم از محضر درس شريف العلماء استفاده مي برديم استفاده و فهم شما از من بيشتر بود. اينک سزاوار است به نجف آمده و اين امر را عهده دار شويد. 

سيدالعلماء در جواب نوشت: آري! ليکن شما در اين مدت در حوزه مشغول به تدريس و مباحثه بوده ايد ولي من در اينجا گرفتار امور مردم هستم. شما در اين مقام از من سزاوارتريد.

شيخ انصاري پس از دريافت پاسخ نامه اش به حرم مطهر مولا علي عليه السلام مشرف شده و از روح مطهر آن امام در اين امر خطير استمداد طلبيد.

يکي از خدام حرم مي گويد: 
طبق معمول ساعتي قبل از طلوع فجر براي روشن کردن چراغها به حرم رفتم. ناگهان از طرف پايين پاي حضرت امير عليه السلام صداي گريه و ناله سوزناکي به گوشم رسيد, شگفت زده شدم خدايا! اين صدا از کيست؟ 

آخر اين وقت شب زائري به حرم نمي آيد. در همین فکرها بودم و آهسته آهسته جلو آمدم ببينم جريان از چه قرار است ناگهان ديدم شيخ انصاري صورتش را به ضريح مطهر گذاشته و همانند مادر جوان از دست داده مي گريد و با زبان دزفولي خطاب به مولا مي گويد: آقاي من! اي اباالحسن! يا اميرالمؤمنين! اين مسئوليتي که اينکه بر دوشم آمده بسيار خطير و مهم است. از تو مي خواهم مرا از لغزش و عدم عمل به تکليف مصون و محفوظ داري و در طوفانهاي حوادث ناگوار همواره راهنمايم باشي والا از زير بار اين مسؤليت فرار کرده و نخواهم پذيرفت.

 سعي کن آدم شوي!

در سال يکهزار و سيصد و شصت شخصي که در يکي از شهرهاي ايران عنوان داشت نزد آيت الله  سيد رضا بهاء الديني ( ره) آمد و بعد از نماز مغرب و عشاء خدمت ايشان نشست. 

او پس از احوال پرسي درخواست نصيحت و راهنمايي کرد. 
 آية الله بهاءالديني گفت:
سعي کنيد در زندگي مشرک نباشيد. اگر توانستيد به اين مرحله برسيد همه کارهاي شما اصلاح مي شود, اين بهترين نصيحتي است که مي توانم بکنم. 

آن شخص گفت: آقا ! دعا کنيد. 
 آقاي بهائ الديني فرمودند: آدم شو! تا دعا در حق تو تأثير کند و گرنه دعا بدون ايجاد قابليت, فايده اي ندارد. 
او گفت: امسال مکه بودم. براي شما هم طواف کردم. 
آقا فرمود:
انشاء الله سعي کن آدم شوي! تا طواف براي خودت و ديگران منشأ اثر باشد.

در اينجا يکي از همراهان آن شخص که گمان کرد آقا او را نمي شناسد گفت:
حاج آقا! ايشان فلاني هستند که در فلان شهر مسؤليت دارند و خدمات ارزشمندي انجام داده اند. 

مرحوم آقاي بهاء الديني فرمودند:
چرا متوجه نيستيد چه عرض مي کنم؟ 
بايد آدم شوي تا اينها براي او نافع باشد. دست از هوی و هوس بردارد. خود را همه کاره نداند. نقشه براي خراب کردن افراد و غلبه بر ديگران نکشد.
 بايد دست از کلک بازي بردارد! آن وقت است که طعم ايمان را مي چشد و رنه همه اينها ظاهر سازي است!

 زيارت عاشورا در هنگام مرگ

آية الله العظمي  بهجت  مي فرمودند : 
آية الله العظمي محمد حسين اصفهاني ( مشهور به کمپاني) که صاحب آثار و تأليفات و ديوان و نيز از اساتيد محترم ما بودند از درگاه خدا خواسته بودند که لحظه آخر عمرشان زيارت عاشورا را بخوانند و بعد قبض روح بشوند. 
دعاي ايشان مستجاب شد. 
بعد از اتمام زيارت عاشورا از اين عالم درگذشتند
 

http://serajnet.org/userfiles/www.salehin.com/images/%5E.gif

شير دادن با وضو

مرحوم حجة الاسلام دکتر هادي اميني فرزند علامه اميني مي گويد:
 مادر بزرگم ( مادر علامه اميني) يک روز آمده بودند منزل ما در نجف.
من مطالبي درباره زندگي علامه از ايشان پرسيدم. مادربزرگم به يکي از نکات عجيبي که اشاره کردند اين بود که مي گفت:
من بعد از اينکه ايشان متولد شد تا دو سال تمام هيچ وقت بدون وضو به ايشان شير نمي دادم و هر وقت موقع شير دادن ايشان مي شد مثل اينکه به من القاء مي شد و من مي رفتم وضو مي گرفتم و بعد به ايشان شير مي دادم ، به ياد ندارم بدون وضو به ايشان شير داده باشم و برکات زيادي در اين وضو گرفتن و شير دادن نصيبم شد.

سيراب شدن علامه اميني 

از قول فرزند علامه اميني قدس سره نقل مي کند: 
وقتي پدرم را دفن کرديم  ، یکی از بزرگان  آمد و به من تسليت گفت و فرمود: 
 من در اين فکر بودم ببينم مولا اميرالمؤمنين عليه السلام چه مرحمتي در مقابل زحمات و خدمات مرحوم اميني مي نمايند. 
در عالم خواب ديدم: 
حوضي است  و آقا اميرالمؤمنين عليه السلام بر لب آن ايستاده اند. افراد مي آيند و مولا از آن حوض ،  به آنها آب مي دهند. گفتند: اين حوض کوثر است.
 در اين حال آقاي اميني به نزديک حوض رسيد حضرت ظرف را گذاشتند، آستينها را بالا زده و دستان مبارکشان را پر از آب کردند و به علامه آب خورانيدند و خطاب به او 
فرمودند: 
بيض الله وجهک کما بيضت وجهي ( پروردگار رو سفيد کند تو را کما اينکه مرا رو سفيد کرد) 
 
علامه نسبت به حضرات معصومين عليه السلام بسيار ادب داشت. وقتي وارد حرم مطهر حضرت امير عليه السلام مي شد از پايين به بالاي سر نمي رفت. روبروي حضرت مي ايستاد و گريه شديدي مي نمود. 
خود ايشان به من فرمودند: 
« از آن وقتي که در نجف هستم از سمت بالاي سر حرم نرفته ام.»
 از پايين وارده شده و از همان سمت خارج مي شدند.

« انما يخشي الله من عباده العلماء» 
همانا تنها مردمان عالم خداترسند.
سوره فاطر: آيه 28

سفارشات علامه اميني

مرحوم حجة الاسلام دکتر اميني چنين مي نويسد:
پس از گذشت چهار سال از فوت مرحوم پدر بزرگوارم علامه اميني نجفي يعني سال 1394 هجري قمري ، شب جمعه اي قبل از اذان فجر ايشان را در خواب ديدم. او را شاداب و خرسند يافتم.

جلو رفته و پس از سلام و دست بوسي عرض کردم:
پدر جان! در آنجا چه علمي باعث سعادت و نجات شما گرديد؟
گفتند: چه مي گويي؟
مجددا" عرض کردم: 
آقا جان! در آنجا که اقامت داريد، کدام عمل موجب نجات شما شد؟
کتاب الغدير ... يا ساير تأليفات .... يا تأسيس و بنياد کتابخانه اميرالمؤمنين عليه السلام؟

پاسخ دادند: نمي دانم چه مي گويي. قدري واضح تر و روشن تر بگو!

گفتم: آقا جان! شما اکنون از ميان ما رخت بر بسته ايد و به جهان ديگر منتقل شده ايد. در آنجا که هستيد کدامين عمل باعث نجات شما گرديد از ميان صدها خدمت و کارهاي بزرگ علمي و ديني و مذهبي؟

مرحوم علامه اميني درنگ و تأملي نمودند. سپس فرمودند:
 فقط زيارت ابي عبدالله الحسين عليه السلام. 

عرض کردم: شما مي دانيد اکنون روابط بين ايران و عراق تيره و تار است و راه کربلا بسته ، چه کنم؟
فرمود: در مجالس و محافلي که جهت عزاداري امام حسين عليه السلام برپا مي شود شرکت کن. ثواب زيارت امام حسين عليه السلام را به تو مي دهند. 

سپس فرمودند: پسر جان! در گذشته بارها تو را يادآور شدم و اکنون به تو توصيه مي کنم که زيارت عاشورا را هيچ وقت و به هيچ عنوان ترک و فراموش نکن.
 مرتبا" زيارت عاشورا را بخوان و بر خودت وظيفه بدان. اين زيارت داراي آثار و برکات و فوائد بسياري است که موجب نجات و سعادتمندي در دنيا و آخرت تو مي باشد ... و اميد دعا دارم. 
آري! علامه اميني با کثرت مشاغل و تأليف و مطالعه و تنظيم و رسيدگي به ساختمان کتابخانه اميرالمؤمنين عليه السلام در نجف اشرف  مواظبت کامل به خواندن زيارت عاشورا داشتند و سفارش به زيارت عاشورا مي نمودند و به اين جهت ( خودم ) حدود سي سال است مداوم به زيارت عاشورا مي باشم. 

پشتکار برای تحصيل معارف

از قول فرزند علامه امينی نقل شده است :
بعضي ها خيال مي کنند کتاب الغدير به راحتي تأليف شد است. 
مرحوم علامه اميني سختي ها متحمل شد که توصيف آن از عهده زبان خارج است. 
مقابل خانه ما کتابخانه مرحوم کاشف الغطاء قرار داشت ايشان يک مدرسه اي هم داشتند که در جنب اين کتابخانه بود و داراي ده، دروازه حجره بود. کتابهاي اين کتابخانه از پدرشان شيخ علي کاشف الغطا به ايشان رسيده بود و هيچگونه امکانات رفاهي نداشت.

مرحوم اميني از اين کتابخانه به لحاظ نزديکي، خيلي استفاده مي کردند. ايشان از صبح مي رفتند براي مطالعه و آن چنان غرق در مطالعه مي شدند که حتي گذشت زمان را هم فراموش مي کردند.

يک بار مدير کتابخانه هنگام عصر از کتابخانه بيرون مي آيد و در کتابخانه را قفل مي زند. غافل از اينکه علامه اميني داخل کتابخانه است. 
آن روز سپري مي شود. روز بعد او وقتي به کتابخانه مي آيد مي بيند علامه در حال مطالعه هست.
به ايشان مي گويد: شما کِي آمده ايد؟
علامه پاسخ مي دهد: از ديروز که من را در اين کتابخانه زنداني کردي تا الآن در اينجا به سر مي برم!

ارادت به حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام

مرحوم علامه تهراني در کتاب معاد شناسي خود مي نويسد: 
از شخص موثقي شنيدم که مي گفت:
روزي يکي از معممين براي عيادت مرحوم علامه اميني در منزل موقت ايشان که در منطقه پيچ شميران تهران بود رفته بود. 
علامه اميني ( ره) سخت مريض و به پشت خوابيده بودند. 
آن شخص ضمن احوالپرسي و صحبت از آقا سؤال کرده بود:
 اگر انسان به حضرت عباس عليه السلام علاقه و محبت نداشته باشد به ايمان او صدمه مي خورد؟
علامه متغير شده و با آن حال نقاهت نشستند و گفتند:
به حضرت ابوالفضل عليه السلام که سهل است. اگر به بند کفش من که نوکري از نوکران حضرت ابوالفضلم علاقه و محبت نداشته باشد از اين جهت که نوکرم ، والله به رو در آتش خواهد افتاد!


 

سفارش شهید مدرس

شخصي دائم به مدرس مراجعه و اصرار مي نموده که ايشان سفارش کنند که فرماندار يکي از شهرستانها شود. اين مراجعه و اصرار آن قدر ادامه داشت که بالاخره شهید مدرس روي تکه کاغذي مي نويسد: 
وزير کشور. 
حامل نامه از مزاحمين من و همکار شماست !. 
يکي از گردنه ها را هم به ايشان واگذار کنيد!. 

آيت الله حائري و مخالفت با هوای نفس

از مرحوم ملا علي همداني نقل شده که فرمود:
 در منزل حاج شيخ ابوالقاسم قمي که يکي از علماي با فضيلت بود نشسته بوديم ديديم 
مرجع وقت حاج عبدالکريم حائري تشريف آوردند پس از نشستن، مسئله اي را مطرح فرمودند و به حاج شيخ ابوالقاسم فرمودند: 
نظر شما در اين مسئله چيست؟ 
ايشان مقداري تأمل کرده سپس جواب مسئله را بيان کردند حاجي شيخ فوري خادمش را 
صدا زد فرمود:
 از اراک اين مسئله را ازمن سؤال کرده اند و من جوابش را نوشته ام که بيايند ببرند زود برو نگذار آن کاغذ را ببرند آن  جوابي که من نوشته ام اشتباه بوده همين جوابي که آقا بيان فرمودند بنظرم صحيح تر است . 

مرحوم مقدس اردبيلی و مخالفت با هوای نفس

در مجلسي، مرحوم ملا عبدالله تستري از مرحوم مقدس اردبيلي مسئله اي را سؤال کرد مقدس فرمود : بعدا" مي گويم . 
پس از اتمام مجلس دست  تستري را گرفت و از مجلس بيرون آورد. و رفتند به صحرا و در انجا جواب مسئله را شرح داد. 
ملا عبدالله گفت: چرا اين مطالب را در مجلس نفرموديد . 
مقدس فرمود: اگر در آنجا در حضور مردم صحبت مي کرديم شايد مايه نقصان من و تو مي شد چون هر يک خواهان  پيروزي خود بوديم و اين نفس سرکش استفاده سوء مي نمود و از شائبه ريا و خود خواهي خالي نبود و گناهکار مي شديم ولي الآن در اين 
بيابان جز من و تو و خدا کسي اينجا نيست ريا و شيطان و نفس هيچ گونه دخالتي ندارند .

بهره مندی مقدس اردبيلی از ولايت  حضرت علي عليه السلام

مرحوم  شيخ عباس قمي در کتاب تحفه الرضويه آورده است:
وقتي که مرحوم مقدس اردبيلي از دنيا رفت، يکي از مجتهدين او را در خواب ديد که با وضع خوبي از روضه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بيرون آمده، از آن مرحوم پرسيد: شما از کجا به اين مقام و مرتبه رسيديد؟ 
مقدس اردبيلي ( ره) پاسخ داد:
بازار عمل را کساد ديدم ( يعني عملي که به درجه قبول برسد خيلي کم است ) ولي ولايت صاحب اين قبر ( حضرت علي عليه السلام) به ما بهره وافري داد. 

سيلي در مقابل سيلي!

يکي از بزرگان قم نقل کرده است :
 من مدت دوازده سال از قم به تهران نرفتم تا آنکه يک کار ضروري برايم پيدا شد که ناچار شدم به تهران بروم  . 
در آن ايام رضاشاه قلدر دستور کشف حجاب را داده بود  و مأمورين اين دستور را با شدت اجرا مي کردند .  من در تهران در يکي از خيابانها مي رفتم ديدم زني با چادر مي رود تا چشم يکي از افسران به آن زن افتاد با شدت يک سيلي به او زد و چادر را از سرش کشيد به طوري که من وحشت زده شدم  . 
ناگهان ديدم يک کالسکه در همانجا ايستاد و مرحوم سيد ابوالقاسم کاشاني از آن پياده شد و از پشت سر يک سيلي محکم به  آن افسر زده و او را به لرزش درآورد باز سوار کالسکه شده رفت آن افسر مانند کسي که استخواني در گلويش گير کند ديگر نتوانست کلمه اي حرف بزند.

 ثواب کربلاي نرفته !

آيه الله شهيد حاج آقا مصطفي اصفهاني  از اولياء الله و از علماي درجه يک شهر اصفهان بود. 
يک بار قصد زيارت کربلا مي کند و آماده مي شود که با عيال به زيارت برود. 
در مرز مسؤل گمرک متعرض مي شود که مي خواهم همسرتان را با عکس و گذرنامه تطبيق کنم. 
ايشان مي فرمايد: يک زن بايد اين کار را انجام دهد ولي مسؤل گمرک مي گويد:
نه، من خودم مي خواهم مطابقت کنم. 
ایشان مي فرمايد: ما معذوريم از انجام اين کار.

حاج آقا بهشتي سه روز آنجا مي ماند. تمام زوار کنترل شده و به زيارت امام حسين عليه السلام مي روند ولي آن مرحوم موفق نمي شود. 

بالاخره عازم کرمانشاه مي شوند و به منزل شهيد آيه الله حاج آقا عطاء الله اشرفي اصفهاني اقامت نموده و سپس به اصفهان برمي گردند. 
وقتي به اصفهان مراجعت مي کنند مردم از ايشان مي پرسند: چرا به زيارت مشرف نشديد؟
آقاي بهشتي مي گويند: امام حسين عليه السلام ما را نطلبيد. 
اين قضيه مي گذرد. 
زائران همگي از سفر برمي گردند و به خدمت آقاي بهشتي مي رسند و مي گويند: آقا! ما آمديم يک معامله بکنيم و آن اينکه تمام ثواب زيارات خود را بدهيم به شما و در عوض شما ثواب کربلاي نرفته را به ما بدهيد!
حالا اينکه امام حسين عليه السلام چه صحنه اي را براي آن زائران بوجود آورده که حاضر شده اند اينگونه بگويند خدا مي داند. 

من شايسته مرجعيت نيستم!

هنگامي که پس از ارتحال ميرزاي شيرازي اول، براي قبول و پذيرش مرجعيت به  آية الله حاج سيد محمد فشارکي  مراجعه مي کنند او مي گويد:
« من شايسته مرجعيت نيستم. زيرا رياست ديني و مرجعيت اسلامي به غير از علم فقه امور ديگري لازم دارد از قبيل:
اطلاع از مسائل سياسي و شناختن موضعگيريهاي درست در هرکار. 
و اگر من در اين امر دخالت کنم به تباهي کشيده مي شود. براي من غير از تدريس کار ديگري جايز نيست.»
و بدين گونه آن عالم وارسته  مردم را  به  آية الله ميرزا محمد تقي شيرازي ارجاع داد .

 مبارزه با هواي نفس

در حالات آية الله محمد فشارکي مي نويسند:
ایشان از مجتهدين بزرگ زمان خودش بود. بعد از فوت مرجع عاليقدر آية الله محمد تقي شيرازي مردم  به ايشان مراجعه کردند تا در مسجدي که هر شب آية الله شيرازي در آن نماز جماعت مي خواند اقامه نماز کنند و مرجعيت تقليد را هم بپذيرند.
آيه الله فشارکي مي گويند: 
ديدم در آن شب چيزي در من است که مرا خوشحال کرده و بعد فهميدم که ماجراي مرجعيت است و شيطان در من نفوذ کرده. با خود گفتم: 
مي دانم با تو چه کنم. 
فرداي آن شب مي آيند و هر چه به آيه الله فشارکي اصرار مي کنند بيا و نماز را بخوان قبول نمي کنند و از همينجا بود که ایشان حتي تا آخر عمر رساله هم ننوشتند و فقط شاگرد تربيت کردند.

بخشش سيد رضي

سيد رضي عليه الرحمه کتابهاي زيادي از کسي به ده هزار دينار خريد. 
وقتي آنها را به منزل آورد و کتابها را نگاه مي کرد ديد در حاشيه يکي از کتابها فروشنده يک بيت شعر نوشته که مضمون آن اين بود که من محتاج بودم و احتياج مرا ناچار کرد که کتابهايم را بفروشم. 
تا سيد اين مطلب را فهميد تمامي کتابها را به خانه فروشنده حمل کرد و قيمت آنها را هم به او بخشيد.

شناخت اوصاف الهى

پرسش 17 . با توجّه به اينكه خداوند نامحدود است، آيا ما مى توانيم صفات نامحدود او را درك كنيم؟

درك صفات نامحدود الهى

پرسش اصلى آن است كه: آيا عقل بشرى قادر است بفهمد ذات خداوند، داراى چه صفاتى است؟ كدام يك لايق و شايسته ذات او است و چه صفاتى اين طور نيست؟ چرا عقل قادر به درك اوصاف الهى نيست و هر چه در اين زمينه بگويد، يا براى خويش ترسيم كند، احتمالات است؟

متكلمان به اين پرسش، پاسخ هاى گوناگونى داده اند كه در اين مجال اندك، نمى توان به نقد و بررسى آنها پرداخت. از آنجا كه سخن علامه طباطبايى در اين ميان، نظرى كامل و متقن است، به تحليل ديدگاه ايشان در پاسخ دهى به اين پرسش اساسى، اكتفا مى كنيم.

عقل بشرى، قادر است اوصاف خداوند را دريافته و علاوه بر درك آن، به بررسى آن نيز بپردازد؛ زيرا اگر عقل ما چيزهايى از قبيل علم، قدرت، حيات و ... را براى خداى تعالى اثبات مى كند، يا موجودات را مستند به وى مى داند و يا  صفات فعلى ـ از قبيل رحمت، مغفرت، رزق و انعام، هدايت و غير آن ـ را براى او قائل مى شود؛ همه از اين جهت است كه در خود، نمونه اى از آن كمالات را سراغ دارد. نيز از آنجا كه معطى كمال، محال است كه فاقد آن كمال باشد؛ وجود چنين اوصاف كماليه اى در مخلوقات، نشانه آن است كه مبدأ و منشأ اصلى موجودات (خداوند)، داراى آن كمالات است. در عين حال ادعا نمى كنيم كه عقل به كنه ذات و صفات خداوند احاطه دارد؛ بلكه اعتراف مى كنيم آنچه را كه ما با عقل خود، براى او اثبات و توصيف مى كنيم، غير از آن است كه در خداى تعالى است؛ مثلاً علمى كه ما براى خدا اثبات و او را بدان توصيف مى كنيم ـ از آنجايى كه ما خود محدود هستيم ـ محدود است؛ در حالى كه خداى متعال بزرگ تر و برتر از آن است كه حدى، او را در خود محدود سازد. اين مفاهيم، آينه هاى محدودى است كه نمى تواند وجود بى كران پروردگار را منعكس سازد. اما اين امر، باعث نمى شود كه تشخيص عقل را در اين باره معتبر ندانيم. عقل ما قادر به ادراك صفات هست؛ ولى به اندازه و حد توانايى عقل بشر. انسان در شناخت خداوند سبحان، مثل كسى است كه دو دست خويش را به آب دريا نزديك كند و بخواهد از آن بنوشد؛ او فقط مى خواهد خود را سيراب سازد و ابدا مقدار برايش مطرح نيست و نمى تواند بيشتر از اندازه دو دستش از دريا آب بردارد».[130]

صفات سلبى خدا:

ما به اندازه فهم و عقل خود، اوصاف خداوند را مى فهميم؛ اما براى آنكه اين مفاهيم نسبت به خداوند متعال، معانى حقيقى و برتر از فهم ما داشته باشد؛ از  صفات سلبى استفاده كرده، كمبود فهم خود را نسبت به اوصاف الهى جبران مى كنيم و در عين اينكه مى گوييم: خدا عالم، قادر و حىّ است و اضافه مى كنيم: خداوند در وصف نمى گنجد و بزرگ تر از آن است كه در چهارديوارى اوصاف و تحديدهاى ما، محصور گردد و اين خود ما را به حقيقت امر نزديك مى سازد.[131]

بر اين اساس ما معتقديم: اين مفاهيم، از جنس همان معانى و مفاهيمى است كه درك و تعقّل مى كنيم و آنچه را كه برخى مدعى شده اند ـ كه تمامى اين اوصاف و اسماى الهى، مجازهاى مفرد يا استعاره هاى تمثيلى اند ـ قبول نداريم؛ زيرا مثلاً ما از دو جمله «زيد دانست» و «خداوند دانست»، يك چيز مى فهميم و آن، روشن بودن معلوم نزد عالم است. چيزى كه هست، ما مى دانيم آگاهى و علم «زيد»، فقط به واسطه صورت ذهنى است كه نزد او است و چنين صورتى براى خداوند ممتنع است؛ زيرا در آنجا ذهنى نيست. اما اين ويژگى مربوط به «مصداق» علم است و موجب دگرگونى مفهوم نمى شود. بنابراين، مفهوم، يك مفهوم است و ويژگى هاى مصداقى دخالتى در مفهوم ندارد. پس ضابطه عمومى در تبيين صفات خداوند آن است كه مفاهيم آنها را از ويژگى هاى مصداقى و به عبارت ديگر، از ابعاد عدمى و نقص به واسطه صفات سلبى، خالى سازيم.[132]

نتيجه آنكه: ما از صفات خدا، همان معانى را مى فهميم كه از صفات انسان در مى يابيم و چنان كه عقل قادر است آن صفات را در مورد انسان درك كند، در باب صفات خداوند متعال نيز قادر به چنين دركى است. منتها به دليل تفاوت درجه در مصداق ميان انسان و خداوند، شائبه نقص در صفات الهى، به  وجود مى آيد كه ما به كمك صفات سلبى، اين شبهه را از بين مى بريم. بدين وسيله با كمك از صفات ايجابى و سلبى، علاوه بر آنكه دگرگونى در مفهوم ايجاد نمى كنيم؛ بلكه آن را به مصداق حقيقى و واقعى رهنمون مى سازيم و مى گوييم: خداوند موجود است؛ ولى نه وجودى مانند مخلوقات؛ خدا علم دارد، اما نه مثل علم موجودات؛ قدرت دارد، نه از اين قدرت ها؛ حيات دارد، نه از اين حيات ها و ... .[133]

7. آية الله جواد تبريزي( م 1427 ه ق)
 

8. سيد عبدالرسول جهرمي شريعتمداري( معاصر)
 

بررسي مباني انسان شناسي و سيماي انسان کامل در آينه قرآن و نهج البلاغه
انسان هموارانسان همواره در کانون انديشه و تفکر بشري يکي از مهم ترين دغدغه ها بوده است. توجه به انسان تنها به اين سبب نيست که او يکي از موجودات اين عالم است بلکه اهميت شناخت انسان به عنوان موجودي شگفت آور از اين جهت است که در واقع شناخت ماهيت و حقيقت خويشتن است، حقيقتي که گاه در ميان زندگي روزمره و علوم ظاهري و مادي گم مي شود و انسان با وجود همه پيشرفت هاي تکنولوژيکي و علمي از آن غافل مي شود.

صد هزاران فصل داند از علوم
جان خود را مي نداند آن ظلوم انسان همواره در جهان بيني اسلامي جايگاه ويژه اي دارد و موجودي مرموز و شگفت آور با ابعاد ناشناخته بسيار است. قرآن به عنوان منبعي عظيم و لايتناهي و عميق، گاه انسان را ستايش کرده و گاهي هم مذمت و نکوهش؛ او که هم مي تواند از همه خلايق و فرشتگان و موجودات عالم برتر و شريف تر باشد، هم پست تر و پايين تر و هم مي تواند در «اعلي عليين» باشد و هم در «اسفل سافلين».
به همين سبب در آموزه هاي تمامي اديان الهي، شناخت انسان پس از خداشناسي بيشترين اهميت را دارد، تا آنجا که يکي از اهداف اساسي انبياي الهي توجه دادن انسان به خويشتن است. بسياري از مشکلات فرا روي انسان چه در عهد قديم و چه در زمان معاصر به دليل بي توجهي به حقيقت خود و توجه بيش از حد به بعد مادي و غير معنوي خويش است که علت اصلي آن را مي توان ناديده انگاشتن دين و آموزه هاي ديني دانست. در اهميت اين موضوع همين بس که حضرت علي (ع) در رواياتي چند خودشناسي و انسان شناسي را «افضل المعرفه»، «افضل الحکمه»، «انفع المعارف»، «فوز اکبر» و... دانسته است(غرر الحکم، باب معرفه النفس.)
حال چگونه مي توان انسان را با اين همه استعداد و توانايي به حد تکامل و رشد يافتگي رساند و راه را به آن نماياند.
 

واژه انسان یعنی چه؟ برای بررسی این مهم ابتدا با مراجعه به کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم نوشته قرآن پژوه معاصر مرحوم استاد حسن مصطفوی نتیجه زیر را به دست آوردم؛ در جلد اول صفحه 158 کتاب التحقیق تکه‌هایی از کتب واژه شناسی مختلفی آمده است که از آن‌ها موضوعات زیر به طور کلی برداشت می‌شود؛ 1.الانس خلاف جن است که بر مذکر و مونث و مفرد و جمع دلالت می‌کند. که در ریشه‌ی آن اختلافاتی وجود دارد. (مصباح اللغة فیومی) 2.انس خود یک ریشه است که ظاهر هر چیزی است که خلافه وحشی گری باشد. (معجم مقاییس اللغة ابن فارس) 3.الانس یعنی بشر. (صحاح اللغة جوهری) 4.انس خلاف جن و وحشی گری است. (مفردات راغب اصفهانی) و علامه مصطفوی در انتها این موضوع را تاکید می‌کنند که در تمامی مشتقات کلمه انسان این انسان مخالف نفرت و وحشی گری است پنهان شده است. در کتاب نشر طوبی (یا دائره المعارف قرآن مجید گردآوری شده توسط علامه شعرانی و استاد قریب) ذیل کلمه انسان این مطلب نوشته شده است که علما انسان را به عنوان حیوانی که دارای قدرت تکلم و تعقل است می‌دانند. وبعد از آن به توضیحی 6 صفحه ای (از صفحه 48 تا 53) در مورد انسان و آیاتی که پیرامون این کلمه است پرداخته است که از ذکر آن‌ها خودداری می‌شود و خواننده را به مطالعه صفحات ذکرشده توصیه می‌کنم. در صفحه 51 فرهنگ أبجدی عربی-فارسی نوشته رضا مهیار انسان بشر معرفی شده است که در مورد مونث و مذکر به کار برده می‌شود. از مطالبی که در واژه نامه های مختلف آمده می‌توان این موضوع را برداشت کرد که ریشه انسان متشکل از ‹ا ن س› است و از معانی آن می‌توان به بشر اشاره کرد و اینکه مخالف جن و وحشی گری است.
تعیین جایگاه انسان در عالم

نگاهی دارد به پاره ای معارف مندرج در سوره الرحمن. داستان هایی که در هر بخش بیان شده، بر گیرایی مطلب افزوده و در انتهای هر داستان، پیامی به عنوان نتیجه آنچه روایت می شود، بیان می گردد.

نویسنده: سمیه افشار

كُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍۢ (الرحمن/26)
همه کسانی که روی آن [= زمین ] هستند فانی می شوند

مرگ آغاز جهانی دیگر است

صدای خنده شان را می شنوی. چنان آزاد و رهایند که گویی هیچ رنجی در عالم نیست، چنان سبک که گمان می کنی هرگز روی سختی ندیده اند. پا پیش می گذاری. مشتاقی به دیدارشان. دور هم نشسته و شادند. 
نمی خواهی جمع دوستانه شان را بر هم زنی. 
کمی آن سوتر، صدای ناله و فریاد گوشت را آزار می دهد. باورت نمی شود، گروهی خندان و گروهی نالان!!!
فاصله هاست میانشان، فاصله ای به بلندای یک عمر زندگی. گروهی سختی دنیا را به جان خریده و سرزنشها شنیدند، اما استوار بر سر عقیده ماندند و گروهی دیگر تمسخرکنان پشت کردند به حق و حقیقت، به خوبی و عدالت....
چشمانت را می بندی. یک لحظه، یک دم، یک بازدم، و عالمی دیگر. چشمانت را باز می کنی. و امروز این جهان ادامه جهان پیش از مرگ بود. خنده ات می گیرد. 
حالا می فهمی که مرگ تنها آغاز جهانی دیگر بود و نه پایان ماجرا.

وَیَبْقَىٰ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو ٱلْجَلَٰلِ وَٱلْإِكْرَامِ (الرحمن:27)
و تنها ذات ذوالجلال و گرامی پروردگارت باقی می ماند!

 آدرس خدا

با همان خیسی دستت قامت می بندی. ظهر تابستان است. می خواهی نسیمی به صورت و دستت بخورد و خنک شوی. لبانت خشکیده از کم آبی. آرام آرام حمد و سوره قرائت می کنی. روزه، آن هم در ظهر تابستان!! عجب همّتی!!. رکعت دوم را با فکر افطار تمام می کنی، رکعت سوم به یاد آنان که روزه نیستند می افتی. چه راحت زندگی می کنند بی هیچ عذابِ وجدانی. سلام رکعت چهارم به سرعت می رسد. از گرما بدنت آتش گرفته می خواهی زودتر سلام دهی. می گویی خواب روزه دار هم عبادت است. آرام دراز میکشی. به سقف اتاق نگاه می کنی. یکدست سفید است. یاد بچگی ات می افتی. آن زمان که برای خوردن یک تکه نان در پی پناهگاهی به دور از چشم خدا، به هر گوشه و کناری سرک می کشیدی. آن زمان که آرام آرام مزه نان زیر دندان هایت می رفت پشیمان از کرده خویش شرمنده می گفتی خوب است که خدا ندیده وگرنه برایم بد می شد.
امروز هم با دیروز فرقی نکرده است. تنها لبانت خشکیده و شکم خالی از طعام. نه نمازت نماز است و نه عملت عمل. نماز امروزت خود گواه است. همان نمازی که قامت نبسته سلام دادی و به گوشه ای خزیدی برای یک خواب راحت.
هنوز هم اگر نشانی خدا را بخواهند می گویی هر جا که چشمی برای دیدن باشد، آنجا خدا را می-یابی.

منا اهل البیت

چشمانش را به او دوخته بود و از پی اش می رفت.
آنچنان با دقت گام بر می داشت که گویی در میدان مین قدم می گذارد. و هر گام دقیقا در جای پای علی علیه السلام فرو می آمد. قدم به قدم. و چون خوب می نگریستی، رد پایی جز رد پای علی علیه السلام نبود.
او خوب آموخته بود معنای تبعیت از امام را و این حتی در راه رفتنش نیز به تصویر کشیده می شد.
سلمان تصویر خود را در آیینه امامش فراموش کرد تا در زمره اهل بیت قرار گیرد.

کدام دختر دانشجو، وقتی دارد کتاب و جزوه می اندازد توی کوله، گوشش به رعدِ «عبدالباسط» است؟ کی دلش سرِ صبحی، هوای طاهای «حکیم عمران» کرده؟ کی خواسته همراه صبحانه، «لیثی» گوش کند؟ ما کجاییم؟ از چی حالمان به هم خورده که پناه گرفته ایم به تلاوت ها؟

« قرآن هایی که زیاد ورق خورده اند، قرآن هایی که یکی با آنها دوست بوده، قرآن هایی که به درون روزمرگی راه پیدا کرده اند؛ قرآن هایی با رد انگشت و اشک...».
این صفحه نشان داده است که فضای مجازی آنقدرها هم که می گویند، مایوس کننده نیست. هنوز هم می شود از لای انبوه صفحات سیاه و خاکستری اش، صفحات سفیدی را پیدا کرد که حال و روز آدم را حسابی خوب و بهاری کند؛ صفحاتی که در کار انتشار نورند و عطر معرفت می پراکنند.

صداهای باشکوه

«قبول! تلویزیون بزرگِ سالن، برای مهمانی های شلوغ، سریال های چندفصله، اخبارهای بین المللی، گعده های فیلمِ کلاسیک یا اصلا بگذار خاموش باشد، من توی همین اتاق کوچک، با همین تلویزیون کوچک می نشینم پای تلاوت های درخواستی.

صبح، که همه یا خوابند یا سرِ میز صبحانه اند، چای می ریزم و می آیم توی اتاقْ این وری و تلویزیون کوچک قدیمی را روشن می کنم. آیه ها، شبیهِ عطر می پیچند توی خانه. راستی، حالا چندتا آدم مثل من نشسته اند پای شبکه قرآن تا تلاوتِ در خواستی* شان پخش بشود؟ کدام دختر دانشجو، وقتی دارد کتاب و جزوه می اندازد توی کوله، گوشش به رعدِ «عبدالباسط» است؟ کی دلش سرِ صبحی، هوای طاهای «حکیم عمران» کرده؟ کی خواسته همراه صبحانه، «لیثی» گوش کند؟ ما کجاییم؟ از چی حالمان به هم خورده که پناه گرفته ایم به تلاوت ها؟ از چی زده شدیم؟ از کجا فهمیدیم آن همه شبکه قلابی اند؟ کی یادمان داد صبح را با صداهای باشکوه شروع کنیم؟

کِی بشود این تلاوت های درخواستی با ما از خانه بیایند بیرون، بیایند توی هدفون هایمان، بیایند توی تاکسی، توی اتوبوس، توی مترو، با ما برسند سر کار و شبِ خسته، با ما برگردند خانه؟

کِی بشود؟»

دو. بهشت غواص شهید 16ساله!

فاطمیه ی سه سال قبل بود که دو شهید گمنام میهمان شهر ما شدند.
مفتخر بودم که یکی از آن دو شهید گمنام را که 16 ساله بود در آغوش بگیرم و در خانه ی ابدیش بگذارم.
به رسم خاکسپاری اولیاء الله قبل شهید داخل قبر شدم و تا صاحبخانه بیاید اول زیارت عاشورا خواندم و بعد این صفحه از ختم قرآنم را خواندم.
قرآنم متبرک شد به لمس استخوان هایی که از شهید غواص 16 ساله مانده بود و بیرون که آمدم، این جملات را در حاشیه آن صفحه از قرآن می نوشتم.
حالا سالها از آن روز گذشته و من هر بار که به صفحه 124ام از قرآنم می رسم، یاد آن بهشت کوچک که در جوار آن شهید نصیبم شد، در خاطرم زنده می شود.

نویسنده : نفیسه مرشدزاده

می خواهم دست، پا، چشم، گوش و تمام اعضایم را بر سر سفره عقل مهمان کنم. می خواهم قلبم را از سر سجاده عشق بلند کرده و بر بلندای سکوی تعقل بنشانم تا ببیند فرقی میان قلب و عقل نیست و هر دو در یک جهت در حال حرکتند. می خواهم ضیافت با شکوهی بر پا سازم. مهمانی خلیفه الله ای.

نویسنده: سمیه افشار

خَلَقَ ٱلْإِنسَٰنَ مِن صَلْصَٰلٍۢ كَٱلْفَخَّارِ (الرحمن/14)
انسان را از گِل خشکیده ای همچون سفال آفرید

می خواهم جسم را از اعماق وجودم بیرون کشم و مهمانی بزرگی ترتیب دهم. مهمانی آدم شدن. آدم شدن تمام اعضایم. آدم شدن خودم. می خواهم ضیافتی بر پا کنم و آدم شدنم را به جشن بنشینم. آخر فهم چرایی و چگونگی زیستن بزرگترین فهم عالم است. 
می خواهم دست، پا، چشم، گوش و تمام اعضایم را بر سر سفره عقل مهمان کنم. می خواهم قلبم را از سر سجاده عشق بلند کرده و بر بلندای سکوی تعقل بنشانم تا ببیند فرقی میان قلب و عقل نیست و هر دو در یک جهت در حال حرکتند. حتی می خواهم عقلم را از بلندای غرور به زیر کشم و در کنار دیگر اعضاء بنشانم تا بفهمد دیگر اعضاء چگونه فرامینش را عمل می کنند.
می خواهم ضیافت با شکوهی بر پا سازم. مهمانی خلیفه الله ای.
امروز می خواهم تاج بندگی بر سر گذارم و خود را بنده یک اله بنامم. می خواهم از بند اله ها رهایی یابم و عبد یک اله گردم. می خواهم بنده آنی شوم که باید در بندش باشم.
اعضای بدنم واقفند به رمز و راز مهمانی. اما با عقل و قلبم چه کنم؟!! هر یک سازی جدا می نوازند.
غبار از روی عقل می زدایم. با صدایی آهنگین بیدارش می کنم. آهسته چشم می گشاید. چشمان خواب آلودش می ترساندم. نکند هرگز از خواب بر نخیزد؟
دوباره صدایش می کنم. از آهنگ صدایم خنده ام می گیرد.آنقدر ملایم و دلنواز است که بسان نوازش مادرانه جانبخش است.
عقل نگاهم می کند.چشمان زیبایش را باز و بسته می کند و با لبخندی دلنشین پاسخ می دهد.
می گویم «ضیافتی بر پا شده. مهمانی خلیفه الله است. می خواهد تاجگذاری کند. برخیز تا با هم بر سر سفره بندگی اش بنشینیم که بدون تو او نمی تواند تاجی بر سر گذارد». خنده اش می گیرد. می گوید تا کنون در چنین مهمانی حضور نداشته. راست می گوید این اولین مهمانی است و شاید آخرین.
می گویم «برای اولین بار است که می خواهد تاج بندگی بر سر گذارد تا عبد شود، عبد الله».
و باز می گوید «او سال هاست مرا ترک گفته، چه شد که امروز به یاد من افتاد؟!!»
نمی دانم چه پاسخ دهم. فقط آهسته نزدیک گوشش می گویم «آخر او امروز فهمیده کیست. تازه چرایی خلقتش را فهمیده و تازه درک کرده رمز خلقت تو در چیست. امروز فهمیده تو بزرگترین نعمت خدایی و برای داشتن تو باید شکر گذارد. اگر تو نباشی او هرگز نمی تواند تاجگذاری کند. اگر نباشی او هرگز عبد نمی شود. برخیز تا برویم». 
آرام بلند می شود. وقارش تنم را می لرزاند. به آرامی گام برمی دارد. آرامش درونش از نحوه راه رفتنش هویداست. به او می گویم «در این مدت که خواب بودی چگونه تفکر و تدبر فراموشت نشده؟» می خندد. اما با وقار. حتی خندیدنش هم متفکرانه است. پاسخ می دهد حتی خوابیدنم نیز عاقلانه بوده است. خداوند مرا به منشاء نور خود پیوند زده. برآمده از اویم. من عقلم، اول مخلوق عالم».
این بار گریه ام می گیرد. آخر چگونه آدم خود را خلیفه الله می نامد و تجلی علم خدا را کنار نهاده و دعوت به سکوت می کند؟!!
نگاهم می کند. برق نگاهش نافذ است. مو بر اندامم راست می شود. آهسته می گوید «من هرگز نخوابیدم. فقط ساکت شدم. آن هم تا اندازه ای. اگر امروز فهمیده کیست و رمز خلقت را فهمیده و دعوتم کرده، از ذات خودش نیست. من همیشه با او بودم. اما او مرا نمی دید و به کارم نمی گرفت».
سر به زیر انداخت و بر سرعت گامهایش افزود. شاید می خواست زودتر برسد. آخر ثانیه ها هم با ارزش بودند. سر یک دو راهی ایستاد. پرسید «آیا همه دعوت شده اند؟» گفتم «آری. همه». سراغ قلب را گرفت. گفتم«او نیز دعوت شده ولی هنوز صدایش نکرده ام». خندید اما عاقلانه. گفت« با هم برویم. آخر قلب را عادت هایی است که من از آن آگاهم. باید با لطافت با او سخن گفت». 
چند گام که رفتیم صدای تپش های قلب به گوش رسید. آرام و منظم بود. کنارش نشست و آهسته صدایش کرد. چشمان قلب هنوز بسته بود اما تپش های نامنظم خبر از حال درونش می داد. عقل داستانی را شروع کرد. داستان خلقت بشر. از روزگاری گفت که خداوند قلب را محرم اسرار نامید و آن را مقدس کرد تا تنها محمل تجلی خداو یاد او باشد.
قلب چشمانش را گشود. قطره اشکی همچون مروارید غلطان از چشمانش چکید. آهسته گفت «تو نیز می دانی که من تنها جایگاه یگانه اله و رب عالم بودم و او مرا جایگاه هوس های خود کرد؟» عقل با اشاره ای او را به سکوت دعوت کرد و گفت «تو می خواهی محمل مهر یار شوی و خاضع و خاشع در برابرش؟ می خواهی او را ببینی و به سان گذشته مهرش را در دل بپرورانی؟» صدای تپش های تند قلب حال درون را خبر می داد. خندید و گفت «آری، می خواهم. اما چگونه؟» عقل گفت «برخیز که امروز ضیافتی بر پا شده. خلیفه الله می خواهد تاج بندگی بر سر نهد. بشر فهمیده کیست. می خواهد عبد شود و بندگی الله کند.»
و اینجا بود که فهمیدم در قلب رقتی هست که در عقل نیست. آخر همین چند جمله کافی بود تا قلب مشتاق از جای برخیزد و خود را دوان دوان به ضیافت برساند.
مهمانی آغاز گشت. ضیافتی با شکوه. بشری از جنس خاک، خاک چسبناک. گِلی از گِل های سرزمین های مختلف. نشسته بربلندای سکوی انسانیت.
عقل در سمت راست و قلب در سمت چپش جای گرفتند و هر یک از اعضاء به سمتی رفته و نظاره گر شدند.
عقل گفت «زبان در کام کش که امروز من و قلب شایسته آنیم که تاج بندگی بر سرت گذاریم اما به چند شرط. اول بگو کیستی و از کجا آمده و به کجا می روی؟» و بشر شروع کرد. با صدایی بلند تا همگان بشنوند.
خود را آدم نامید. آدمی که از گِلی چسبناک آفریده شده، و در عالم خلق زمانی نطفه بوده و بعد تکه گوشتی که تا مدتها قابل ذکر نبوده و بعد در هیات آدمی پا به عرصه گذارده. خودش می گفت و اشک می ریخت. شاید به یاد می آورد چه بوده و چه شده، چه کرده و چه نکرده.
گفت طفلی بودم خردسال که یارای جنبیدن نداشتم. مادر مرا از شیره جانش غذا داد و با مهر بزرگ کرد. جوانی شدم بالغ و بعد از چند صباح که گرد پیری بر رخسارم نشیند هوش و حواس از کف داده و عاقبت می میرم و مهمان خاک می شوم و جسمم دوباره به خاک باز می گردد و روحم به سوی اله ام رجعت می نماید تا در روز بعث دوباره محشورم سازد.
عقل به سخن آمد و گفت «این اعضاء و جوارح به چه کارت می آیند؟ چرا تو را با آنها زینت داده اند؟» و بشر سر به زیر انداخت و گریست. پس از دقایقی گفت «دست را عطایم کردند تا دستگیرم از همنوع خود به وقت گرفتاری. تا دست خدا باشم در زمین. یاری کننده محتاجان. پاهایم را برای راه رفتن در مسیر هدایت عطایم کردند تا نایستم. تا قدم در راه سعادت گذارده و اینگونه از شکر گزاران باشم. چشمانم برای دیدن نشانه های هدایت به من عطا شدند تا مسیر را از غیر مسیر باز شناسم، خوبی را از بدی، زشتی را از زیبایی تفکیک کنم. تا بصیر شوم. گوش هایم برای شنیدن ندای حق به من بخشیده شدند تا صدای کاینات را بشنوم که همگی به یک صدا یک اله و رب را ثنا می کنند. زبانم را در کام قرار دادند و دو لب را محافظش تا دیده ها و شنیده هایم را به جا و به موقع بازگو کنم. تا تنها ذکر خدا کند برای بیدار سازی اعضاء».
بعد با صدایی بلند فریاد زد «اما شاهد باشید که من آنگونه رفتار نکردم. دست و پایم را در مسیر هدایت و یاری ستمدیده به کار نگرفتم و چشم و گوش را فرمان دادم تا ببینند و بشنوند آنچه که نباید، زبانم را آزاد گذاشتم تا بچرخد و سخن گوید اما نه در مسیر بندگی خدا»
صدای هق هق گریه قلب بلند شد. عقل به آرامش دعوتش کرد. آخر خوب می دانست که اگر آرام نگیرد از تپش خواهد ایستاد و از کار افتادن قلب یعنی ناتمام ماندن ضیافت. یعنی بنده نشدن بشر. یعنی خسران.
بشر ادامه داد «حال می فهمم که چگونه با دست خویش تاج بندگی را پَس زدم. شما بگویید چه کنم؟»
عقل ایستاد. تاج بندگی را بر دست گرفت و گفت «این تاج پادشاهی تو در زمین است. تو خلیفه الله هستی و خود نخواستی. کنون من با دو دست خویش این تاج را بر سرت می گذارم و یادآور می شوم تا زمانیکه از یکایک نعمت هایی که به تو عطا شده در راه درست و بندگی یگانه ربّ عالم بهره گیری، خودم حافظ این تاج خواهم بود. ما اگر روزی، زمانی، یا حتی لحظه ای فراموش کردی در محضر کیستی و معبودت کیست، بدان خودت با دست خویشتن خود را عزل کرده و از خلیفه الهی کناره گرفته ای. در آن صورت نه تنها از بهایم کمتری بلکه به جایی فرستاده می شوی که سزاوار خسران دیدگان است.»
و اینگونه مهمانی به پایان رسید. عقل با دو دست خویش تاج بندگی بر سر بشر نهاد و آدم دو رکعت نماز بندگی خواند تا به خود یادآور شود که عقل و قلب از هم جدا نیستند و هر یک از اعضاء را برای طی کردن مسیر کمال عطایش کرده اند تا خوب ببیند و بشنود. تا طاهر شود و لایق خلیفه اللهی روی زمین.