اینک ما، در پرتو ستاره ای می آساییم که خورشید و ماه در دامن او متولد شدند. خورشید خراسان و ماه قم. ستاره ای به نام «نجمه » که در آسمان زندگانی امام موسی کاظم(ع)پدیدار شد،شعاع نورش پس از قرنها هنوز از مشرق ایران مشهد می تابد ودر قم، آشیانه عترت علیهم السلام، تلالو دارد.

نجمه، مادر امام رضا(ع)اختری است که می توان پرتوهای زیر راگوشه ای ازانوار شخصیت تابناک وی به شمارآورد.

پرتو اول: شناخت شخص این بانوی نورانی.

پرتو دوم: شخصیت بانوی حرم امام هفتم(ع)از زبان دیگران.

پرتو سوم: نجمه بر مسند «مادری » .

پرتو چهارم: عبادت، زیباترین نقش زندگانی «نجمه » .

پرتو پنجم: در صحیفه صفات این بانوی بزرگوار.

پرتو اول: آزاده ای از تبار بردگان

آنچه در نگاه اول به زندگانی مادر امام رضا(ع)مطرح می شود این است که خانواده این بانو کیست؟ از کدام قبیله است؟

در باره والدین این بانوی گرامی در کتب مربوط به زندگانی امام رضا(ع)مطلبی دیده نمی شود. روایات متعدد یاد آوری می کنندکه نجمه کنیز بود و توسط حمیده مصفاه، همسر گرامی امام صادق(ع)و یا شخص امام کاظم(ع)خریداری شد.

متن روایت چنین است:

«حمیده مصفا، مادر امام هفتم که از زنان اشراف عجم بود،کنیزی(مولده)خرید که «تکتم » نام داشت. او از نظر عقل و دین وتعظیم و بزرگداشت مولای خود، در شمار بهترین زنان جای داشت.

حمیده مصفا و...» (1)

مولده یعنی کسی که در میان اعراب به دنیا آید و با آداب آنهابزرگ شود.

به هرحال «نجمه » کنیز بود. در آن زمان رسم چنان بود که هرکنیزی را به مولایش منتسب می کردند.

نجمه به علت عقل، دین و سجایای اخلاقی اش، که در روایت بالا ذکرشده، مورد توجه خاندان عصمت قرار گرفت.

وجود نامهای متعدد برای این بانوی بزرگوار، موید دیگری است که کنیز بودنش را اثبات می کند. در روایات نامهای این بانو راچنین نوشته اند:

و مادر امام رضا(ع)ام ولد(کنیز صاحب فرزند)است که به او ام البنین(کنیه آن بانوست.)می گفتند و اسمش نجمه بود و به او «سکن نوبیه » نیز می گفته می شد. تکتم نام دیگر او بود.(2)

یکی از محققان می نویسد:

مادر امام رضا(ع)ام ولد است که به او ام البنین می گویند. اسم او «اروی » و لقبش «شقراء نوبیه » است.(3)

با توجه به اینکه در عرب اسامی افراد با خصوصیات ظاهری، قومی و شغلی افراد مناسبت دارد، شایسته است چند اسم از نامهای این بانوی گرامی معنا شود تا به این وسیله برخی از خصوصیات وی آشکار گردد.

«تکتم » ، از آن هنگام که توسط حمیده مصفا، مادر امام کاظم(ع)خریداری شده، نام این بانو بود. در لغت عرب تکتم به معنای چاه زمزم است و چشمه است و شاید این نام از صفای روح وادب این بزرگوار حکایت می کند.

«نجمه » نیز به معنای ستاره درخشنده است.

پس از تولد امام رضا(ع)نامش را «طاهره » گذاشتند که به معنای پاکیزه است.

نام دیگر او «صقر» است که معنای آن تابش خورشید است.

«سمانه » به معنای والا و بلند مرتبه است.

«سکن النوبیه » به معنای ساکن «نوبا» است. کتب لغت «نوبیه » را یکی از سرزمینهای قوم «بربر» دانسته اند. شاید«نامیمبیا» ، که امروزه در نقشه های جغرافیایی مشاهده می شودمعرب همان «نوبا» باشد.

طبق این صفت، نجمه باید زنی سیاه پوست از قوم بربر باشد، ولی با توجه به صفت دیگری که صاحب «الفصول المهمه » در کتاب خودنام می برد «شقراء نوبیه » باید رنگ پوست و موی حضرت روشن باشد; زیرا شقراء(4)به معنای سرخ و سفید و موی بور مایل به قرمز است و این صفت به سفید پوست ها، بویژه مردم اروپا، اختصاص دارد.

با توجه به صفات و نامهای این بانوی بزرگوار، نویسندگان ومورخان معاصر در تعیین قبیله و محل زندگانی وی احتمالهای گوناگون مطرح می کنند.