منظور از ابرار که در قرآن ذکر شده، چه کسانی هستند؟

[i]  تفسیر المیزان، ترجمه فارسی، ج 20، ص199 به بعد، ذیل آیات سوره انسان

اوصاف "ابرار" از لسان قرآن

واژه «بَّر» به معناى احسان و نیكى است و نیكوكار، كسى است كه خوبى را به خاطر حقیقت خیر و نه براى كسب منافع یا ارضاى خودخواهى یا جلب توجه دیگران، بلكه به عنوان پاسخى مناسب به نداى فطرت و وجدان خویش و نزدیكى به مقام والاى معبود خویش و رضا و خوشنودى او انجام مى ‏دهد؛ اگر چه در این راه رنجى یا ضررى به خود هموار سازد و پیوسته با این انگیزه و بینش افكارى نیكو و اعمالى نیكوتر نقش مى ‏زند تا مصداق حقیقى خیر و نیكى گردد.

«إنّ الابرار یَشْرَبُونَ مِن كَأسٍ كانَ مِزاجُها كافُوراً»؛ «به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می ‏نوشند که با عطر خوشی آمیخته است».(1)

واژه «بَّر» به معناى احسان و نیكى است و نیكوكار، كسى است كه خوبى را به خاطر حقیقت خیر و نه براى كسب منافع یا ارضاى خودخواهى یا جلب توجه دیگران، بلكه به عنوان پاسخى مناسب به نداى فطرت و وجدان خویش و نزدیكى به مقام والاى معبود خویش و رضا و خوشنودى او انجام مى ‏دهد؛ اگر چه در این راه رنجى یا ضررى به خود هموار سازد و پیوسته با این انگیزه و بینش افكارى نیكو و اعمالى نیكوتر نقش مى ‏زند تا مصداق حقیقى خیر و نیكى گردد.

اوصاف ابرار

اخلاص، اطعام، ایثارگری، بی توقعی، پایبندى به ولایت، ترس از پروردگار، ترس از قیامت، وفاى به نذر: « إِنَّ اْلأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیرًا* یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْمًا کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرًا * وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکینًا وَ یَتیمًا وَ أَسیرًا * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُورًا * إِنّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَریرًا»؛ «به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می ‏نوشند که با عطر خوشی آمیخته است، از چشمه ‏ای که بندگان خاص خدا از آن می ‏نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می ‏سازند. آن ها به نذر خود وفا می ‏کنند، و از روزی که شر و عذابش گسترده است، می ‏ترسند و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می ‏دهند (و می‏گویند) ما شما را به خاطر خدا اطعام می ‏کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی ‏خواهیم. ما از پروردگارمان خائفیم، در آن روزی که عبوس و سخت است».(2)

اقامه نماز، انفاق، ایمان، وفاى به عهد، پرداخت زكات، تقواپیشگى، صبر، صداقت، وفاى به عهد: «لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَلکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَی الْمالَ عَلی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ السّائِلینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ وَ حینَ الْبَأْسِ أُولئِکَ الَّذینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»؛ «نیکی، (تنها) این نیست که (به هنگام نماز،) روی خود را به سوی مشرق و (یا) مغرب کنید؛ (و تمام گفتگوی شما، درباره قبله و تغییر آن باشد؛ و همه وقت خود را مصروف آن سازید) بلکه نیکی (و نیکوکار) کسی است که به خدا، و روز رستاخیز، و فرشتگان، و کتاب (آسمانی)، و پیامبران ایمان آورده؛ و مال (خود) را، با همه علاقه ‏ای که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق می‏ کند؛ نماز را برپا می ‏دارد و زکات را می ‏پردازد؛ و (همچنین) کسانی که به عهد خود ـ به هنگامی که عهد بستند ـ وفا می ‏کنند؛ و در برابر محرومیت ها و بیماری ها و در میدان جنگ، استقامت به خرج می ‏دهند؛ این ها کسانی هستند که راست می ‏گویند و (گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است) و اینها هستند پرهیزکاران».(3)

پاداش ابرار

آسایش: تكیه زدن ابرار بر تخت‌ ها و برخوردارى آن‌ ها از هواى معتدل و مطبوع در بهشت: « مُتَّکِئینَ فیها عَلَی اْلأَرائِکِ لا یَرَوْنَ فیها شَمْسًا وَ لا زَمْهَریرًا».(4)

برخورداری از خدمتکار: برخوردارى ابرار از خدمتكارانى پرطراوت و شاداب در گرداگرد خویش: «وَیَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ إِذا رَأَیْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُورًا».(5)

بهشت: برخوردارى از بهشت و پوشاك ابریشم از پاداش‌ هاى الهى به ابرار در ازاى شكیبایى آنان: «وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَریرًا».(6)

پاداشی برتر: پاداشى برتر از بهشت و مواهب آن براى ابرار: «لکِنِ الَّذینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهارُ خالِدینَ فیها نُزُلاً مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَ ما عِنْدَ اللّهِ خَیْرٌ لِْلأَبْرارِ».(7)

تخت های عالی: تكیه زدن ابرار بر تخت‌ هاى زیبا و فاخر بهشتى: «مُتَّکِئینَ فیها عَلَی اْلأَرائِکِ لا یَرَوْنَ فیها شَمْسًا وَ لا زَمْهَریرًا».(8)

تشکر خدا: تشكر خدا از كوشش مرضى و اعمال پذیرفته شده ابرار: «إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُورًا».(9)

تماشای مناظر: تماشاى ابرار به مناظر بهجت ‌انگیز و نعمت ‌هاى فراوان و پایدار بهشتى: «عَلَی اْلأَرائِکِ یَنْظُرُونَ».(10)

چشمه کافور: برخوردارى ابرار از چشمه كافور در بهشت: «إِنَّ اْلأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیرًا».(11)

زینت های بهشتی: مزین شدن ابرار به زینت ‌ها و زیورهاى بهشتى: «عالِیَهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا أَساوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَرابًا طَهُورًا».(12)

سلطنت جاویدان: برخوردارى ابرار از ملك پهناور و بى ‌زوال در بهشت: «وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعیمًا وَ مُلْکًا کَبیرًا».(13)

شادابی: شادابى و نشاط از پاداش ‌هاى الهى به ابرار: «فَوَقاهُمُ اللّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا».(14)

شراب بهشتی: نوشیدن ابرار از شراب مهر شده با بوى مشك، در بهشت: « یُسْقَوْنَ مِنْ رَحیقٍ مَخْتُومٍ * خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ».(15)

ظروف بلورین: گردش جام ‌هاى نقره‌ اى و كوزه ‌ها و قدح ‌هاى بلورین، جهت پذیرایى از ابرار در بهشت: «وَ یُطافُ عَلَیْهِمْ بِآنِیَةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَ أَکْوابٍ کانَتْ قَواریرَا * قَواریرَا مِنْ فِضَّةٍ قَدَّرُوها تَقْدیرًا».(16)

لباس فاخر: جامه‌ هاى ابریشمى سبز و دیباى ستبر پاداش ابرار در بهشت: «عالِیَهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا أَساوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَرابًا طَهُورًا».(17)

لقای الهی و مصونیت از عذاب قیامت: دیدار خدا از ابرار از پاداش هاى بهشتى به آنان و مصونیّت ابرار از عذاب قیامت: «فَوَقاهُمُ اللّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا».(18)

میوه ها: برخوردارى ابرار از میوه ‌هاى دسترس: «وَدانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلیلاً».(19)

نعمت فراوان: برخوردارى ابرار از نعمت فراوان و چشمگیر در بهشت: «وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعیمًا وَ مُلْکًا کَبیرًا».(20)

پی نوشت ها:

زهرا رضاییان