ندای وحی

باسمه تعالی
سلسله جلسات نور مبین
درس نوزدهم ذکر مبارک ـ سوره بقره آیات 120 تا 126

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
وَ لَن تَرْضىَ عَنكَ الْيَهُودُ وَ لَا النَّصَارَى حَتىَ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئنِ ِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُم بَعْدَ الَّذِى جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن وَلىِ ٍّ وَ لَا نَصِيرٍ (120)
یهود و نصاری هرگز از تو راضی نمی‌شوند تا آن‌كه از آیین‌‌شان پیروی كنی. بگو: «به‌طور مُسَلَّم هدایت خدا فقط هدایت [واقعی] است». و اگر پس از دانشی كه [چون قرآن] برایت آمده از خواسته‎های نامشروع آنان پیروی كنی، از سوی خدا هیچ یاوری برای تو نخواهد بود. (120)
الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُوْلَئكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَن يَكْفُرْ بِهِ فَأُوْلَئكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ (121)
كسانی كه كتاب آسمانی به آنان عطا كرده‎ایم، (و) آن‌را به‌طوری كه شایسته‌ی آن است قرائت می‎كنند [و آن قرائت نمودن با تدبر و به قصد عمل است] اهل ایمان به آن [كتاب] هستند و كسانی كه به آن كفر می‎ورزند فقط آنان زیانكارند. (121)

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس بیستم ـ سوره بقره آیات 127 تا 134

آیه 127 سوره بقره
وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ
ترجمه: و [یاد كنید] زمانی كه ابراهیم و اسماعیل پایه‌‎های خانه كعبه را بالا می‎بردند [و به پیشگاه حق می‎گفتند:] ای پروردگار ما! [این عمل را] از ما بپذیر كه تو شنوا و دانایی.
قدمت خانه‌ی خدا:
طبق آیات کریمه‌ی قرآن و احادیث، خانه‌ی کعبه از زمان حضرت آدم بوده و پیش از حضرت ابراهیم ساخته شده و وی تنها کار بازسازی و تجدید بنا را بر روی آن انجام داد. شاهد این امر، آیه‌ی 37 سوره‌ی ابراهیم است که در آن ابراهیم سال‌ها پیش و پس از آن‌که همسر و فرزند خود را در سرزمین خشک و سوزان مکه رها نمود، به خداوند عرض کرد: «پروردگارا! من ذریه‌ی خویش را در جوار خانه‌ی تو، سکونت دادم».
پیام: در مسیر اهداف الهى، بنّایى و كارگرى نیز عبادت است. «رَبَّنا تَقَبَّل مِنَّا».

آیه 128 سوره بقره
رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ
ترجمه: ای پروردگار ما! ما را [با همه ی وجود] تسلیم خود قرار ده، و نیز از دودمان ما امتی كه تسلیم تو باشند پدید آور، و راه و رسم عبادت‌مان را به ما نشان ده، و توبه ی ما را بپذیر، كه تو بسیار توبه‎پذیر و مهربانی.
واژه: اَرِنا: به ما بنما (اِرائة: نشان‌دادن، نمایاندن)
مگر ابراهیم گناه کرده بود که توبه کند؟
توبه همواره به معناي بازگشت از گناه نيست؛ بلكه عنوان توبه، در بسياري از موارد به درخواست لطف و عنايت الهي و طلب تنبّه اطلاق مي‌شود، چنان‌كه خداي سبحان از شمول لطف الهي بر مؤمنان، با تعبير «تاب» ياد مي‌كند: «لَقَدْ تابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَ الْمُهاجِرينَ وَ الْأَنْصارِ الَّذينَ اتَّبَعُوهُ في‏ ساعَةِ الْعُسْرَةِ ـ مسلّماً خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و مهاجران و انصار، كه در زمان عسرت و شدّت (در جنگ تبوك) از او پيروى كردند، نمود». (توبه/117) درخواست توبه از سوي دو پيامبر معصوم، حضرت ابراهيم و اسماعيل (عليهما‌السلام) نيز ناظر به اين معنا از توبه است، زيرا توبه از معصيت، درباره معصومان (عليهم‌السلام) كه عصيان و نسيان ندارند متصور نيست، بلكه درخواست توبه (عنایت) ابتدايي يا ترفيع درجه و بذل عنايت بیشتر است.
پیام‌ 1: به كمالات امروز خود قانع نشوید و تكامل آن را از خدا بخواهید. «رَبَّنا وَ اجعَلنا مُسلِمَینِ لَكَ».
‎پیام‌ 2: در دعاها به نسل و فرزندان، توجه ویژه کنیم. «وَ مِن ذُرِّیَّتِنا»
‎پیام‌ 3: دانستن احكام، بدون روح تسلیم سودى نخواهد داشت. «وَ اجعَلنا مُسلِمَینِ لَكَ... اَرِنا مَناسِكَنا».
درخواست مقام تسليم (مطلب اضافی ویژه مطالعه)
در قرآن كريم دعاهاي متعددي از حضرت ابراهيم و اسماعيل ‌(عليهما‌السلام) نقل شده است. هنگام اشتغال به نوسازي كعبه و پس از آن يكي از خواسته‌هاي آن حضرت و فرزندش از خداي سبحان اين بود كه پروردگارا! ما را تسليم محض خودت قرار ده: «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ ».
مقام تسليم، مقام تفويض محض (واگذاری کامل امور به دست خدا) و برتر از مقام رضاست و با كمال توحيد هماهنگ است. درخواست مقام تسليم، در واقع تقاضاي داشتن قلب سليم است، زيرا قلب سليم به معناي قلب مسلم و مطيع است، با اين ويژگي كه جز ياد و مهر حق، چيز ديگري را در آن راه نيست. چنين منزلت والايي براي سالك بي‌ادعايي مانند حضرت خليل و حضرت ذبيح، مطلوب بود و درخواست شد.
آيه شريفه «إِذْ جاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَليمٍ ـ صافات/84» گواه استجابت دعاي حضرت ابراهيم (عليه‌السلام) است. اثر استجابت آن دعا، در آزمون بسيار دشوار فدا كردن حضرت اسماعيل (عليه‌السلام) آشكار شد، زيرا اين پدر و پسر هر دو با ابراز آمادگي كامل خود، به فرمان خداوند گردن نهاده و تسليم محض فرمان او شدند
نيل فرزندانِ معنوي حضرت ابراهيم به مقام تسليم (مطلب اضافی ویژه مطالعه)
حضرت ابراهيم (عليه‌السلام) كه به فكر نسل‌هاي آينده خويش بود و به سرنوشت آنان اهتمام داشت، در بخش دوم از اين دعا براي فرزندان و نوادگان خويش دعا كرده و از خداي سبحان خواسته است تا آنان هم به مقام تسليم برسند. كلمه «مِن» بر تبعيض دلالت مي‌كند، از اين‏رو از «من ذرّيّتنا» استفاده می‌شود که تنها برخي از نوادگان حضرت ابراهيم ‏و اسماعيل (عليهما‌السلام) به مقام مزبور خواهند رسید.
اختصاص نيايش به ذرّيه طبيعي و نسل بدني است؛ ليكن گستره ‏نفوذ معنوي رهبران الهي ايجاب مي‌كند كه هر كس رهبري آنان را به صورت واقعی بپذيرد و پيرو راستين آنان باشد، از فرزندان آنان به حساب آيد. در تأييد اين نكته مي‌توان گفت كه خداي سبحان ابراهيم خليل‏الرحمان را پدر همه مسلمانان معرفي مي‌كند: «مِلَّةَ أَبيكُمْ إِبْراهيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ ـ حج/78» چنان كه از ائمه معصومین به استناد آيه « فَمَنْ‏ تَبِعَني‏ فَإِنَّهُ‏ مِنِّي ـ ابراهیم/16» نقل شده است كه «سلمان منّا أهل ‌البيت» و در باره‏ عدّة ديگري نيز از رجال و نساء چنين وارد شده است. نتيجه اين‌كه، اميد گسترش آن نيايش، نسبت به فرزندان معنوي آنان بعيد نيست.
بر اين اساس، نيل به كمال مزبور، يعني مقام تسليم و انقياد و انقطاع كامل، مختص به معصومين (عليهم‌السلام) يا ويژه ذريّه ابراهيم خليل‏الرحمان نيست و ديگران نيز مي‌توانند در مسير تحصيل آن گام بردارند.
آیه 129 سوره بقره
رَبَّنا وَ ابْعَثْ فيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ
ترجمه: ای پروردگار ما! در میان آنان پیامبری از خودشان برانگیز، كه آیات تو را بر آنان بخواند، و آنان را كتاب و حكمت بیاموزد، و [از آلودگی‎های ظاهری و باطنی] پاك‌شان كند؛ زیرا تو توانای شكست‎ناپذیر و حكیمی.
واژه: ابعَث: برانگیز (بَعث: برانگیختن)

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس بیست و یکم ـ سوره بقره آیات 135 تا 141
1ـ شأن نزول آیات 135 تا 137
چند نفر از علماى يهود و مسيحيان نجران با مسلمانان بحث و گفتگو داشتند و هر يك از اين دو گروه خود را اولى و سزاوارتر به آئين حق ‏دانسته و ديگرى را نفى مى‏كردند و مسلمانان را به مذهب خويش دعوت مى‌نمودند، آيات فوق نازل شد و به آن‌ها پاسخ گفت.

آیه 135
واژه: حَنیفاً: حقّ‎گرا، مستقیم و متمایل از باطل به سوى حقّ. (حَنَف: میل به حقّ، اعتدال)
دین ابراهیم از آن جهت، «حَنیف» نامیده شد که از هرگونه شرک و انحرافی به دور بوده و در مسیر مستقیم توحید قدم می گذارد.
2ـ توحید، اصل اساسی شناخت آیین پاک
خودپرستى و خودمحورى به‌طور معمول سبب مى‏شود كه انسان حق را در خودش منحصر بداند، همه را بر باطل بشمرد و سعى كند ديگران را به رنگ خود در آورد چنان‌كه یهود و نصاری چنین می‌گفتند.
در حالی که دينداران واقعی كسانى هستند كه پيرو آئين توحيدى خالص باشند، توحيدى كه هيچ‌گونه با شرك آميخته نگردد، مهم‌ترين اصل اساسى براى شناخت آئين پاك از آئين‏هاى انحرافى همين رعايت كامل اصل توحيد است.
قرآن كریم در این آیه به پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم دستور مى‎دهد كه در پاسخ تبلیغات آن‎ها بگو: «بلكه ما از آیین حنیف ابراهیم پیروى مى‎كنیم كه از مشركان نبود.» و این، کنایه از آن است که این دو دین آلوده به شرک هستند.
پیام : به تبلیغات سوء دیگران پاسخ دهید. «قالُوا... قُل»

آیه 136
واژه: لانُفَرِّقُ: فرق نمى‎گذاریم. (تَفریق: پراكنده كردن، جدایى افكندن‎)‎.
3ـ ایمان به همه‎ی پیامبران؛ لازمه‎ی پذیرش دین اسلام
این آیه، در واقع تفصیل جمله‎ی‎ «مِلّة اِبراهیم» در آیه‎ی قبل است؛ یعنی لازمه‎ی دین ابراهیم، ایمان به همه‎ی پیامبران است. در این آیه، حساب حضرت موسى و عیسى از حساب پیروان‌شان جدا مى‎شود و آن‎ها در ردیف پیامبران ابراهیمى قرار مى‎گیرند كه هم‎چون ابراهیم مردم را به توحید ناب دعوت مى‎كردند.
یکی از امتیازات دین اسلام نسبت به سایر ادیان الهی، این است که اسلام به حقانیت دیگر پیامبران اعتراف داشته و به رسالت آنان ایمان دارد؛ اگرچه معتقد است آن ادیان توسط پیروان‌شان دستخوش تحریف گردیده است.
ایمان به همه‎ی پیامبران، نشانه‎ی وحدت رویه و هدف واحد آنان نیز هست.
4ـ نزول قرآن به سوي مردم
در این آیه، از تعبیر «وَ ما اُنزِلَ اِلَينَا» برای ایمان به قرآن استفاده شده است. این تعبیر بیان‌گر این نکته است که قرآن کریم در عین این که بر پیامبر نازل شده، بر ما هم (از طریق پیامبر) نازل شده است. بنابر این، نقطة پایانی وحی، قلب مبارك رسول اكرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم نیست؛ بلكه تا گوش امت اسلامی هم چنان ادامه دارد و به همین دلیل، هنگام قرائت یا گوش دادن «یا اَیّهَا الَّذینَ آمَنوا» گفتن لبیک مستحب است.
(برای مطالعه دقیق‌تر این موضوع به مطلبی که در این باره در سایت سراج اندیشه منتشر شده است مراجعه نمایید)
پیام : در كنار ایمان قلبى، تسلیم عملى نیز لازم است. «آمَنَّا بِاللَّهِ ... نَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ»

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 22 ـ سوره بقره آیات 142 تا 145 ـ ابتدای جزء دوم

آیه 142
سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتي‏ كانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ
به زودی مردم سبك مغز می‎‌گویند: چه چیزی مسلمانان را از قبله‌‎ای كه بر آن بودند [یعنی بیت‌‌المقدس، به سوی كعبه] گردانید؟ بگو: مالكیتِ مشرق و مغرب فقط ویژة خداست، هر كه را بخواهد به راه راست هدایت می‎كند.

واژه: السُّفَهاء: نابخردان (جمع سَفیه) («سفیه»، به کسی گفته می‌شود که زندگی مادی یا معنوی او دچار اختلال و بی‌نظمی گشته است. معادل صحیح آن در فارسی، سبک مغز است.)
1ـ تغییر قبله و بهانه‌جویی یهودیان
در آیات 142 تا 150، ماجرای تغییر قبله مطرح شده است.
پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم حدود سیزده سال در مکه و مدت کوتاهی در مدینه به سمت بیت‌المقدس نماز می‌گزارد. در طول این مدت، یهودیان همواره آن حضرت و پیروانش را سرزنش می‌کردند که چرا مسلمانان خود قبله ندارند و به سمت قبلة ما نماز می‌خوانند. این امر موجب گردید پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم از خداوند درخواست کند تا قبلة جدیدی را برای مسلمانان قرار دهد. خداوند نیز، دعای وی را اجابت کرد و حکم تغییر قبله به سمت مسجدالحرام را نازل فرمود.
2ـ دلیل رو نمودن به قبله
در آیات پیشین، ویژگی‌های قوم یهود و انواع کفر و ناسپاسی آنان نسبت به دستورهای الهی بیان شد. در این آیه، خداوند با پیش‌بینی بهانه‌جویی بعدی آنان که در تغییر قبله رخ خواهد داد، به پیامبر اسلام صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم و مسلمانان آمادگی می‌بخشد که در پاسخ آنان بگویند که مشرق و مغرب از آن خداست و رونمودن به سمت و جهت خاصی در نماز، تنها برای مصالحی چون آزمایش بندگان و ایجاد وحدت کلمه واجب شده است.
3ـ عظمت کعبه
افزون بر این که در آیات گذشته به گوشه‌ای از عظمت بسیار والای کعبه، قبلة دوم مسلمانان، اشاره شد و بیان گردید که تجدید بنای آن توسط پیامبر بزرگی چون ابراهیم علیه‌السلام آن هم پس از اعطای مقام امامت به وی صورت گرفته است و بیان این عظمت، جایگاه ممتاز قبله دوم مسلمانان را بیشتر روشن می‌نماید.

پیام : مسلمانان باید توطئه‎ها و شبهات دشمن را پیش‎بینى كرده و با پاسخ به آن‌ها، از نفوذ و گسترش آن پیش‌گیرى نمایند. «سَیَقُولُ ... قُل»

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 23 ـ سوره بقره آیات 146 تا 153 ـ جزء دوم
توجه: به دلیل حجم مطالب بهتر است این درس در دو جلسه برگزار گردد

آیه 146
الَّذينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَريقاً مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ
اهل كتاب، نسبت به هویت پیامبر اسلام [بر اساس اوصافش كه در تورات و انجیل خوانده‎اند] به گونه‌‎ای كه پسران خود را می‎شناسند؛ شناخت دارند و به‌طور مسلم گروهی از آنان حق را در حالی كه می‎‌دانند، پنهان می‌‎دارند.
واژه:
يَكْتُمُونَ: کتمان می‌کنند. (يَكْتُمُ: کتمان می‌کند) (ریشه: كَتْم)
1ـ حق واضح را نپذیرفتند
نشانه های پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم در نزد یهودیان به قدری واضح و روشن بود که ایشان را چون فرزند خویش می شناختند و کوچک ترین تردیدی در راستی دعوت وی نداشتند، با این حال، گروهی از آنان، حق‌پوشانی کرده و آن حضرت را انکار کردند.
پیام:
حتّى دربارة دشمنان، انصاف را مراعات كنيم. قرآن، كتمان را به همة اهل‏كتاب نسبت نمى‌‏دهد. «فَرِيقاً مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ». (این پیام در آیه 75 و 101 سوره بقره نیز بود)


آیه 147
الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْترَيِنَ
[این] حق [كه تغییرِ قبله است] از سوی پروردگار توست؛ بنابراین از تردید كنندگان نسبت به حق مباش.
واژه:
المُمتَرینَ: تردید كنندگان (مِریَة: شک و تردید در موضوع) ‎
2ـ حق، پایدار خواهد بود
این آیه، با وجود اختصار، دربرگیرندة مطلب ارزنده ای است که توجه به آن لازم است و آن این است که: انکار دشمنان و لجاجت و عناد آنان، نباید سبب شود که مؤمنان دلسرد شده و تصور کنند که برای همیشه حق مخفی خواهد ماند؛ زیرا یکی از سنت‌ های خداوند آن است که باطل ـ حتی اگر هجمة عظیم تبلیغاتی دشمن را به همراه داشته باشد ـ  چون سرابی از بین خواهد رفت و زلال جاری حق، نمایان خواهد شد.
پیام:
دستورها و فرامين الهى كه از طريق وحى و يا روايات ثابت شود، جاى مجادله و مناقشه ندارد. «فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ»

ذکر مبارک ـ درس 24 ـ سوره بقره آیات 154 تا 163

آیه 154
وَ لَا تَقُولُواْ لِمَن يُقْتَلُ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتُ بَلْ أَحْيَاءٌ وَ لَاكِن لَّا تَشْعُرُونَ
و به آنان كه در راه خدا كشته می‏شوند مرده نگویید، بلكه [در عالم برزخ] دارای حیات ویژه‏اند، ولی شما [كیفیت آن حیات ویژه را] درك نمی‏كنید.
واژه: لَا تَشعُرُونَ: نمى‏دانید. (شِعر: دانستن و توجه) (شَعر: موی)
1ـ شهیدان زنده اند
پس از جنگ بدر، برخی از مردم که برای کشته شدن مسلمانان در آن جنگ ناراحت بودند، تأسف خورده و می گفتند: «فلانی مرد» این آیه در پاسخ به تصور باطل ایشان نازل شده است و می گوید: «به کشته شدگان در راه خدا مرده نگویید؛ زیرا آنان دارای حیات و زندگی می باشند؛ هرچند شما نمی فهمید».
2ـ زنده بودن شهیدان به چه معناست؟
از دیدگاه برخی مفسران، زنده بودن شهیدان در آیه، به معنای جاودانگی نام و خاطره و هدف‌شان در این جهان است، ولی این تفسیر نادرست است؛ زیرا: اول: با انتهای آیه سازگار نیست و چنین امری قابل درک بوده و بر مردم پوشیده نیست، دوم: با آیات دیگری که موافق همین مضمون است، همخوانی ندارد؛ به‌عنونا مثال در آیة 169 سورة آل‌عمران آمده است: «به کسانی که در راه خدا کشته می شوند، مرده نگویید؛ بلکه ایشان زنده هستند و در نزد پروردگار خویش روزی می خورند».
با این توضیح، به نظر می رسد که مراد از حیات شهیدان، نوعی از حیات برزخی است که به واسطة آن، به مقام قرب الهی رسیده و نعمت های ویژه ای از سوی پروردگار به آنان می رسد؛ امری که حقیقت آن بر ما پوشیده است.
پیام: سرچشمة بسيارى از تحليل‏ها، ناآگاهى از واقعيّات است. «لا تَقُولُوا، لا تَشْعُرُونَ»