گام های چهارگانه رستگاری

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام به نقل از حوزه ؛ اولیای الهی در بیانات خود اشاره کرده اند که ملاک رسیدن به رستگاری، برداشتن قدم های چهارگانه ترک گناه، عدم غفلت، انجام عبادات همراه با حضور قلب و مقام حزن دائم است. اگر هر فردی در طول عمر خود این چهار قدم را بردارد، به مقام قرب و رستگاری راه یابد.

گام های چهارگانه رستگاری 

گام اول: ترک گناه

گام اول در مسیر رستگاری گناه نکردن است. مرحوم شیخ محمد بهاری دراین باره می نویسد:«الاوّلُ: تَرک المَعاصِی و هذا هو الّذی بُنی علیه قِوامُ التَّقوَی و اُسّسَ علیه اَساسُ الآخرهِ و الاُولی و ما تَقَرّبَ المُتَقرّبونَ بِشئٍ اَعلی و افضل منه[۱]؛ گام اول ترک معاصی و این آن چیزی است که قوام و بنیان تقوا بر آن است و اساس آخرت و دنیا بر آن استوار و اهل تقرب به وسیله چیزی بهتر و بالاتر از آن به خدا تقرب نمی جویند. »شعار تمام انبیاء: کلمه «لا اله الا الله» بود. گام اول انجام ندادن و نخواستن، یعنی «لا اله» است. هنگامی که انسان گناه و اشتباه را کنار بگذارد، «الا الله» در وجودش تجلّی پیدا می کند. اگر انسان از مرحله «لا اله» عبور نکند، بین او و خداوند حجابی وجود دارد که نمی تواند با خداوند ارتباط برقرار کند؛ اگرچه که خداوند همواره از انسان آگاه است.

توحید و خداشناسی | ادله‌ی وجود خدا

قرآن و علم:

نظرات علمی در مورد عالم، زمین ، دریا و ماده :

پیدایش جهان(فصلت/11)، انبساط و گسترش عالم (ذاریات /47)، اتحاد ویگانگی جهان و وجود آب در هر موجود زنده(انبیاء/30)،حركت هموار ومناسب زمین(ملك/15) و (نمل/88)، حركت زمین به دور خود (فرقان/46-45) ، مسطح نبودن زمین(رحمن/17) ، بیضی شكل بودن تقریبی زمین(نازعات/30)  ، (اعراف/137) و(شمس/6) ،   ناقص شدن كره ی زمین در هر دو قطب(رعد/41) ، كوهها عامل استحكام پوست زمین (نبأ/7) ، قوه ی جاذبه (رعد/ 2) و (لقمان/10) ، پیدایش دریا (مؤمنون/18)، دریای شور وشیرین(فاطر/12)، دریا گهواره ی زندگی (نور/45)، زوجیت یا وجود بارهای مثبت ومنفی در هر چیز(یس/36)،(ذاریات/49)و (رعد/3)،نظریه ی نسبیت (حج/47) (سجده/5) و(معارج/4)، اشاره به كوچكتر از ذره و در حقیقت مواد سازنده ی اتم(یونس/61)و (سبأ/3)، و.. .

نیازمندی انسان به وحی

ناگفته پیداست كه ایمان به وحی به معنای نادیده گرفتن ابزارهای مادی و نفی حس و عقل و علم و تجربه نیست ،‌ بلكه ایمان به وحی به معنای آن است كه غیر از این راهها راه دیگری نیز وجود دارد كه به راستی مشكل گشای انسان است . انسان از هیچ راهی نمی تواند به حوادث پس از مرگ پی ببرد . تنها از طریق وحی می توانیم به آینده پی ببریم ؛ چنان كه اطلاع بشر از تاریخ گذشته ،‌ بسیار محدود و همراه با انواع حدسیات است . تنها از طریق وحی می توان از گذشته ، آن گونه كه بوده آگاه شویم . قرآن پس از نقل تاریخ پیشینیان می فرماید : «‌تلك من انباء الغیب نوحیها الیك »‌¹ . « و یعلمكم ما لم تكونوا تعلمون»² .

زندگی انسان اجتماعی است و جامعه به قانون نیاز دارد و قوانین بشری از اطمینان كافی برخوردار نیست ، زیرا هوس های درونی ،‌ فشارهای بیرونی ، گرایش های فردی ،‌ حزبی ،‌نژادی ، تصورات و اوهام پندارها ،‌ كج فكری ها ،‌ بد اندیشی ها ،‌ سوء ظن ها ، ترس ها و طمع ها ،‌ در كنار خطاها ، نسیان ها ،‌ و پشیمانی ها همه بیانگر آن است كه قانون گذار باید فوق بشر باشد نه خود بشر و جز خداوند كسی حق ندارد برای بشر قانون وضع كند .

خداوند در قرآن می فرماید : «ان ّ‌علینا الهدی »³ ؛‌ هدایت بشر بر عهده ما است . آری خالق باید برای مخلوق قانون وضع كند ،‌ همان گونه كه مهندسان و طراحان و صنعتگران هر كالایی برای كالای خود دستور العمل می نویسند .

در همه كشورها ،‌ قوانین در حال تغییر است و حتی قانون اساسی بعضی از كشورهای پیشرفته دهها بار عوض شده ، اما قرآن تنها كتابی است كه هیچ باطللی در آن راه نیافته و از سوی خداوند حكیم نازل گشته است :« انه لكتاب عزیز لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حكیم حمید »⁴ .

1- هود (11) ‌: 49 .             2- بقره (2)‌ :‌151 .

3- لیل (‌92)‌ :‌ 12 .              4- فصلت (41) ‌: 41 تا 44 .

پرهیز از كم فروشی

وَ أَوْفُواْ الْكَیْلَ إذَا كِلْتُمْ وَ زِنُواْ بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِكَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً

و چون با پیمانه داد و ستد كنید ،‌ پیمانه را تمام دهید و با ترازوی درست وزن كنید ، كه این بهتر و سرانجامش نكوتر است .

به بخشی از آیه 156 بقره 2: انالله و اناالیه راجعون .؛ ما از آن خدا هستیم و به سوی او باز می گردیم، آیه استرجاع گویند(78)، زیرا در این آیه، بر برانگیختن و بازگشت به خدا اقرار شده است. این آیه و آیت پیشین، کسانی را ستایش کرده که هنگام مواجه با مصیبت می گویند: انالله و اناالیه راجعون. آیه 157 بقره 2، صابران (استرجاع گویند) را داری مقامی والا و مشمول درود و حرمت الهی می داند: اولئک علیهم صلوات من ربهم ورحمه و اولئک هم المهتدون.
در شأن نزول این آیه آمده است که امیر مؤمنان، امام علی (علیه السلام) هنگام شنیدن خبر شهادت حمزه، و به نقلی جعفر، جمله انالله و اناالیه راجعون را بر زبان راند؛ سپس این آیه نازل شد(79). در روایات پرشما بر استرجاع هنگام روبه رو شدن با هر گونه مصیبت - هر چند کوچک باشد - تأکید شده است(80).

آیه ارحام  ( آیه اولوا الارحام)

آیه اذن

آیه 69 توبه 9 را آیه اذن گویند.(61) اذن، کنایه از شخصی است که هر سخنی را بشنود و بپذیرد. براساس این آیه، منافقان، پیامبر را می آزردند و چون، عذر و دروغ آنان را می پذیرفت،در مقام آزار و نکوهش حضرت می گفتند: او برای شمااذن (زود باور) است و به حرف همه گوش می دهد. خداوند در پاسخ آنان فرمود: او برای شما گوش نیکوست. به خدا ایمان دارد و سخن مومنان را با خوش گمانی می پذیرد: و منهم الذین یوذون النبی و یقولون هو اذن قل اذن خیر لکم یومن بالله و یومن للمؤمنین و رحمته للذین آمنوا منکم و الذین یؤذون رسول الله لهم عذاب الیم؛ از ایشان کسانی هستند که پیامبر را می آزردند و می گویند: او زودباور است. بگو: گوش خوبی برای شماست. به خدا ایمان دارد و (سخن) مومنان را باور می کند و برای کسانی از شما که ایمان آورده اند، رحمتی است و کسانی که پیامبر خدا را می آزارند عذابی پر درد (در پیش) خواهند داشت.
در نقل شان نزول این آیه آمده است که گروهی از منافقان در خلوت خود،
سخنانی ناشایست بر زبان جاری ساختند و برخی از آنان گفتند: این سخنان را نگویید، زیرا ممکن است به گوش محمد برسد و بر ما بر آشوبد. جلاس بن سوید گفت: هر آنچه می خواهیم، می گوییم و نزدی وی خلافش را بیان می کنیم و می پذیرد، زیرا محمداذن سامعه (گوش شنوا) است. در این هنگام، این آیه نازل شد.(62)
بر اساس احتمالی در تفسیر این آیه، معنای آیه چنین است: او سخن پذیر خوبی برای شماست، زیرا آبروی شما را حفظ کرده، شخصیتتان را خرد نمی کند و عواطف شما را جریحه دار نمی سازد، در حالی که اگر او بی درنگ پرده ها را بلا می زد و دروغ گویان را رسوا می کرد، مشکلات فراوانی برای شما فراهم می شد. افزون بر اینکه آبروی عده ای می رفت و راه توبه و بازگشت بر آنها بسته می شد و افراد آلوده ای که فایل هدایت بودند، در صف بدکاران جای می گرفتند و از اطراف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دور می شدند(63).

آیه اخراج

آیه 240 بقره 2را آیهاخراج یا آیهامتاع گفته اند(55). این آیه، رسمی را که در جاهلیت بود و بر اساس آن زنان پس از مرگ شوهران خود، یک سال ازدواج نمی کردند و در خانه می نشستند، امضا کرده، به مردان سفارش می کند که برای همسران خود مالی را وصیت کنند که پس از مرگشان به ایشان بدهند؛ مالی که برای مخارج یک ساله آنها کافی باشد و زنان در این مدت از خانه های خود بیرون رانده نشوند و اگر در این مدت زنان خودشان از خانه خارج شدند، ورثه شوهر می توانند آن مال را به آنان ندهند(56): و الذین یتوفون منکم و یذرون أزواجاً وصیه لازواجهم متاعاً الی الحول غیر اخراج فان خرجن فلا جناح علیکم فی ما فعلن فی أنفسهن من معروف و الله عزیز حکیم؛ کسانی از شما که مرگشان فرا می رسد و همسرانی بر جای می گذارند، باید برای همسران خویش وصیت کنند که آنان را تا یک سال بهره مند سازند و از خانه شوهر بیرون نکنند؛ پس اگر بیرون بروند، در آنچه آنان به طور پسندیده درباره خود انجام دهند، گناهی بر شما نیست و خداوند توانا و حکیم است.
بر اساس روایتی از امام صادق (علیه السلام) تا پیش از نزول آیه ارث، وقتی مردی از دنیا می رفت، مخارج زنش را تا یک سال از اصل مال شوهر می پرداختند و پس از یک سال، او را بدون ارث از خانه بیرون می کردند. این حکم با آیه ارث که سهم زن را (در صورت نبود فرزند، یک چهارم و در صورت وجود فرزند یک هشتم) تعیین کرد، نسخ شد.
طبق نقلی از حضرت صادق (علیه السلام) این آیه با آیه 234 بقره 2 که عده وفات را چهار ماه و ده روز می داند، نسخ شده است(57).

آیه احسان

آیه 90 نحل 16 آیهاحساننام گرفته است(48): ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتای ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون؛ در حقیقت، خدا به دادگری و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز می دارد به شما اندرز می دهد؛ باشد که پند گیرید.
این آیه، شش اصل مهم را بازگو کرده، به سه اصل مثبت عدالت، نیکو کاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از سه اصل منفی ارتکاب فحشا، اعمال ناپسند و ستم و سر کشی نهی می فرماید. از میان اصول مثبت، عدالت اصلی جامع و فراگیر و به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود است(49)، بنابراین، هر گونه انحراف، افراط و تفریط، تجاوز از حد و تجاوز به حقوق دیگران بر خلاف عدالت است. بخشش به خویشاوندان نیز اهمیتی ویژه میان نیکی های دیگر دارد و آوردن آن به طور جداگانه، با اینکه از مصادیقاحساناست، می تواند بیانگر این اهمیت باشد(50). در میان اصول منفی که در این آیه مورد نهی الهی قرار گرفته اند، ستم و تعدی به حقوق دیگران دارای قبحی فزون تر در مقایسه با دیگر زشتی هاست و بدین سبب، با آنکهبغی خود از منکرات به شمار می رود، به صورت ویژه آورده شده است(51).
بر اساس این آیه شریفه، عدل و احسان نو بخشش به خویشاوندان، از تمایلات فطری انسان و نیز بیزاری از فحشا، زشتی و ستم، نهفته در نهاد آدمیان است، زیرا ذیل آیه می فرماید: لعلکم تذکرون وتذکر، یاد آوری چیزی است که انسان پیش تر به گونه ای از آن آگاه بوده یا بدان تمایل داشته است(52).
به گفته ابن مسعود، آیه ای جامع تر از این در قرآن نیست و عثمان بن مظعون می گوید: از آن روز که رسول خدا این آیه را بر من قرائت کرد، اسلام در دلم جای گرفت و پیامبر را دوست می داشتم(53). عکرمه نیز نقل می کند که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه را بر ولید خواند. ولید گفت: ای پسر برادر! باز هم بخوان. پیامبر دوباره خواند. ولید گفت: والله که شیرینی و تازگی دارد؛ بالای آن پر بار و ریشه اش پر برکت است و این کلام آدمیان نیست(54).

  آیه اتباع

آیه 108 یوسف 12 را آیهاتباع (پیروی) نام نهاده اند(45). بر اساس این آیه، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و هر که از او پیروی کند، با بصیرت به اسلام و به سوی خدا دعوت می کنند: قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیره أنا و من اتبعنی و سبحان الله و ما أنا من المشرکین؛ بگو: این است راه من، که من هر کس پیروی ام کرد، با بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم، و خدا منزه است، و من از مشرکان نیستم.
جمله و انا من المشرکینتأکید بر این است که دعوت به سوی خدا، دعوتی نیست که به هر شکلی صورت گیرد، بلکه بر اساس توحید خالص انجام می شود و به هیچ وجه از توحید به سوی شرک گرایش نمی یابد.
از تعبیر انا و من اتبعنی استفاده می شود که بار این دعوت فقط بر دوش پیامبر نیست، بلکه بر دوش کسانی که از دین پیروی می کنند نیز قرار دارد؛ البته از سیاق آیه بر می آید که پیروان خاصی در این دعوت می توانند با پیامبر مشارکت کنند، زیرا راه و روش پیامبر: سبیلیهمان دعوت با بصیرت و یقین به سوی ایمان محض و توحید خالص است و روشن است که در چنین سبیلی تنها کسانی شرکت دارند که در دین، برای خدا مخلص، و به مقام پروردگارشان عالم بوده و با بصیرت و یقین باشند، پس هر کس تنها عنوان تابع رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر او صدق کند، در این دعوت شریک نخواهد بود. مؤید این تخصیص، برخی روایات است که مقصود از تابعان پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) را امیر مؤمنان و اوصیای بعد از آن حضرت دانسته اند،(46) هر چند بعید نیست که این بیان از باب تطبیق بر مصداق اتم و کامل تر باشد(47).

  آیه ابتلاء

آیه 6 نساء 4 آیهابتلاء (آزمایش) نام گرفته است(43). بر اساس این آیه، اولیای یتیمان هنگامی می توانند دارایی یتیمان را در اختیارشان قرار دهند که به حد بلوغ رسیده و رشد فکری داشته و با آزمودن آنان مشخص شود که می توانند به گونه ای شایسته در دارایی هایشان تصرف کنند: و ابتلوا الیتامی حتی اذا بلغوا النکاح فان آنستم منهم رشداً فادفعوا الیهم اموالهم؛ یتیمان را بیازمایید تا وقتی به سن زناشویی برسند، پس اگر در ایشان رشد فکری یافتید، داراییهایشان را به آنان رد کنید.

در شأن نزول این آیه آمده است: ثابت بن رفاعه، یتیمی بود که در خانه عمویش زندگی می کرد. عموی او از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: مقداری از مال ثابت نزد من است، مال او را چه هنگام به او بدهم؟در پاسخ وی این آیه نازل شد(44).

آیه آمن الرسول

آیه 285 و 286 بقره 2 که با عبارت آمن الرسول آغاز می شود، به این نام شهرت یافته است. منشا این شهرت، روایات فراوانی است که از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیه السلام) در فضیلت و قرائت آنها نقل شده است. مجموع این روایات، از عظم این دو آیه خبر می دهد. بر اساس این روایات، دو آیه آخر بقره، از گنجی در زیر عرش الهی به پیامبر بخشیده شده است(32) و آن حضرت هر گاه این دو آیه و آیه الکرسی را قرائت می کند، تبسم کرده، می فرمود: آن دو، از گنج الهی زیر عرش است. طبق نقلی از پیامبر، خداوند، دو هزار سال پیش از آفرینش آسمانها و زمین، کتابی داشته و دو آیه آخر بقره را از آن فرود آورده است؛ پس اگر آن دو، سه شب در خانه ای خوانده شود، شیطان به آن نزدیک نمی شود.(33)
در روایتی از ابن عباس آمده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که جبرئیل در حضورش بود، صدایی را از بالای سر خود شنید، جبرئیل با نگاه به آسمان گفت: هم اکنون دری از آسمان باز شد که تا کنون گشوده نشده بود؛ سپس فرشته ای فرود آمد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به دو نور، یکی فاتحه الکتاب و دیگری آیات پایانی سوره بقره بشارت داد که به هیچ پیامبر دیگری داده نشده بود.(34) بر پایه برخی روایات این دو آیه، در معراج و در آسمان هفتم به پیامبر عطا شد.(35)
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آیه آمن الرسول خطاب دو جانبه و بی واسطه خداوند با پیامبر در شب معراج دانسته شده است، در این روایت، امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: هنگامی که در معراج به سدره المنتهی رسیدم و تا اندازه دو قوس کمان به او نزدیک شدم، پرورگارم ندا داد: آمن الرسول بما انزل الیه من ربه؛ پیامبر خدا بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شد، ایمان آورد و من از طرف خود و امتم به خداوند پاسخ دادم: و المؤمنون کل آمن بالله و ملائکته و کتبه و رسله لانفرق بین احد من رسله و قالوا سمعنا و اطعنا غفرانک ربنا و الیک المصیر؛ مومنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آوردند و گفتند: میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمی گذاریم و گفتند: شنیدیم و گردن نهادیم. پروردگارا! آمرزش تو را خواستاریم و فرجام به سوی تو است؛ آن گاه خداوند فرمود: لا یکلف الله نفسا الا وسعها لها ما کسبت و علیها ما اکتسبت؛ خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمی کند. آنچه از خوبی به دست آورده، به سو او، و آنچه از بدی به دست آورده، به زیان او است و من از خدا خواستم: ربنا لا تواخذنا ان نسینا او اخطانا؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم، بر ما مگیر و خداوند فرمود: پذیرفتم. گفتم: ربنا و لا تحمل علینا اصراکما حملته علی الذین من قبلنا؛ پروردگارا! هیچ بار گرانی بر دوش ما مگذار همچنان که بر دوش کسانی که پیش از ما بودند نهادی. خداوند این دعا را نیز پذیرفت. گفتم ربنا و لا تحملنا ما لاطاقه لنا به واعف عنا و اغفرلنا و ارحمنا انت مولانا فانصرنا علی القوم الکافرین؛! و آنچه تاب تحملش نداریم، بر ما تحمیل مکن و از ما در گذر و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور. سرور ما تویی، پس ما را بر گروه کافران پیروز کن. خداوند پاسخ داد: هر آنچه را از من خواستی، به تو و امتت بخشیدم(36). در روایتی دیگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با استناد به همین آیه فرموده است: چهار چیز (خطا، فراموشی، آن چه از روی اکراه انجام می شود و آن چه خارج از طاقت انسان است) از امت من برداشته شده است(37).
در زمینه آثار و فضیلت قرائت این آیه، از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شره که هر کس دو آیه آخر سوره بقره را در شب بخواند، برایش کافی است(38).از امیر مؤمنان، امام علی (علیه السلام) نیز نقل شده که هر کس اسلام را دریافته باشد، پیش از خواندن آمن الرسول و آیه الکرسی نمی خوابد(39).
این دو آیه، خلاصه ای از سوره بقره و در بردارنده موضوع کلی و غرض نهایی آن است(40)، زیرا این سوره مشتمل است بر فرا خوان مسلمانان به ایمان به اصول اعتقادی اسلام؛ چون الله، معاد، فرشتگان، پیامبران و کتاب های آسمانی؛ همچنین بیان بسیاری از تکالیف الهی درباره شئون گوناگون امت اسلامی؛ نیز یاد آوری سرپیچی یهود از فرمان های خداوند،
ایمان نیاوردن آنان به برخی پیامبران، تشریع تکالیف مشقت بار درباره آنها و دشمنی آنان با برخی فرشتگان.
پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) در سفارش به قرائت و مضامین این دو آیه فرمود: این دو آیه را فرا گیرید و به دختران و پسرانتان بیاموزید، زیرا آن دو، هم قرآن و هم دعاست و خشنودی خدای رحمان را در پی دارد.(41)
از امام علی بن الحسین (علیهم السلام) نیز سفارش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به قرائت سه آیه آخر سوره بقره نقل شده است(42).