فاصله اهواز تا فارس (شیراز) یازده منزل و به مسافت 57 فرسخ است.⁽¹⁰⁾ فاصله فارس (شیراز) تا یزد نه منزل (حدود 216 کیلومتر) یا 54 فرسخ، و بنا به قولی دیگر 87 فرسنگ می باشد.⁽¹¹⁾

کاروان امام چند روز را در یزد توقف کرد⁽¹²⁾ و سپس راهش را به سوی نیشابور ادامه داد. حضرت رضا(ع) به قرینه درخواست انگور در غیر فصل آن و نیز تطبیق

گاهشماری هجری قمری با هجری شمسی در اوایل زمستان سال 201ق/195ش به نیشابور وارد شد⁽¹³⁾ و مدتی در آنجا ماند.⁽¹⁴⁾

فاصله یزد تا نیشابور شانزده منزل⁽¹⁵⁾ و فاصله نیشابور تا طوس ده فرسخ (حدود 60 کیلومتر) و فاصله طوس تا سرخس چهار منزل (حدود 100 کیلومتر) و در نتیجه فاصله نیشابور تا سرخس، شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است.⁽¹⁶⁾

امام رضا(ع) در سرخس زندانی بود و مدتی در آنجا ماند.⁽¹⁷⁾ فاصله سرخس تا مرو شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است.⁽¹⁸⁾ مأمون عباسی در روز دوشنبه هفتم رمضان سال 201ق/14 فروردین 196ش امام رضا(ع) را در مرو ولیعهد خود اعلام کرد.⁽¹⁹⁾ امام به دستور مأمون نماز عید فطر را در روز پنج شنبه اول شوال 201ق/7 اردیبهشت 196ش در مرو خواند.⁽²⁰⁾

جدول تاریخ زمان ورود حضرت

رضا(ع) به شهرهای مسیر از مدینه تا مرو

201 ـ 200ق/196 ـ 195ش

ـ حج تمتع، سه شنبه اول تا چهارشنبه 10 ذیحجه/14 تا 23 تیر

ـ حرکت از مدینه، پنج شنبه 15 محرم/27 مرداد

ـ ورود به بصره، دوشنبه 3 صفر/14 شهریور

ـ حرکت از بصره، شنبه 8 صفر/19 شهریور

ـ ورود به اهواز، یکشنبه 16 صفر/27 شهریور

ـ حرکت از اهواز، دوشنبه 16 ربیع الاول/25 مهر

ـ ورود به فارس (شیراز)، سه شنبه 26 ربیع الاول/5 آبان

ـ حرکت از فارس (شیراز)، سه شنبه 1 ربیع الاخر/10 آبان

ـ ورود به یزد، چهارشنبه 15 ربیع الاخر/25 آبان

ـ حرکت از یزد، یکشنبه 20 ربیع الاخر/29 آبان

ـ ورود به نیشابور، سه شنبه 7 جمادی الاولی/15 آذر

ـ حرکت از نیشابور، جمعه 1 جمادی الاخر/9 دی

ـ ورود به طوس، یکشنبه 3 جمادی الاخر/11 دی

ـ ورود به سرخس، جمعه 8 جمادی الاخر/16 دی

ـ حرکت از سرخس، شنبه 23 جمادی الاخره/1 بهمن

ـ ورود به مرو، جمعه 29 جمادی الاخر/7 بهمن

ـ اعلام ولایتعهدی، دوشنبه 7 رمضان/14 فروردین

ـ نماز عید فطر، پنج شنبه اول شوال/7 اردیبهشت

پی نوشتها: ــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ این مطلب عینا از ماهنامه زائر، نشر آستان قدس رضوی(ع)، ش109، دی ماه 82، به مناسبت سالروز شهادت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در پایان ماه صفر، نقل می شود.

2 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص473؛ اثبات الوصیة، ص391.

3 ـ همان، ص8 ـ 457؛ همان، ص394.

4 ـ بحرالانساب، چاپ سنگی (1268ق).

5 ـ مسالک الممالک، ص28؛ الاعلاق النفیسه، ص7 ـ 206، نویسنده کتاب الاعلاق ابوعلی احمد بن عمر بن رسته (زنده در 290ق) است. این اثر در هفت جلد بود که تنها جزء هفتم آن باقی مانده است. (فرهنگ دهخدا، واژه ابن رسته) او نزدیک ترین کس به عصر امام رضا(ع) که فواصل بین منازل را بیان می کند. از این رو گفتار وی سندی معتبر برای خط سیر حرکت تاریخی امام رضا(ع) از مدینه تا مرو می باشد.

6 ـ بحارالانوار، ج12، ص6 ـ 105؛ مسند الامام الرضا، ج1، ص175؛ الخرائج و الجرائح، ص5 ـ 104؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله ...، ص41 ـ 40.

7 ـ الخرائج و الجرائح، ص26.

8 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص463.

9 ـ همان، ج2، ص180 ـ 149؛ الارشاد، ج2، ص6 ـ 255؛ اثبات الوصیة، ص204؛ اصول کافی، ج2، ص407 و 402.

10 ـ اشکال العالم، ص126.

11 ـ فارسنامه، ص232؛ مسالک الممالک، ص155.

12 ـ تاریخ یزد، ص40.

13 ـ تحفه الرضویه، ص190؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله، ص41 ـ 40.

14 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص5 ـ 374؛ بحارالانوار، ج49، ص123؛ الارشاد، ج2، ص257، و ...

15 ـ مسالک الممالک، ص190.

16 ـ البلدان، ص55.

17 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص426.

18 ـ البلدان، ص55.

19 ـ ترجمه تاریخ یعقوبی، ج2، ص465؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ و نیز نگاه شود به: عیون اخبار الرضا، ج2، ص473، 8 ـ 457 و اثبات الوصیه، ص394 ـ 391 که می گویند هجرت امام رضا از مدینه به مرو در سال 200ق واقع شد. شیخ مفید در «مسارّ الشیعه» بر خلاف نقل مذکور جریان ولیعهدی امام(ع) را در روز اول ماه مبارک رمضان آورده است.

20 ـ اصول کافی، ج2، ص408 ـ 407؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص379؛ بحارالانوار، ج12، ص124. در تحریر این مقاله علاوه بر منابع فراوان، از کتاب «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرد» تألیف جلیل عرفان منش استفاده شد