الف) اديان الهي

خداوند در قرآن كريم مي‏ فرمايد كه روزه بر امت‏هاي پيش از اسلام نيز واجب شده بود.

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد!بر شما روزه نوشته شد، همان‏گونه‏كه بر امت‏هايى كه پيش از شما بودند، نوشته شد.»[۱]

از تفسير اين آيه چنين به دست مي ‏آيد كه حكم وجوب روزه، براي تمام پيروان اديان الهي كه پيش از مسلمانان زندگي مي‏ كردند وجود داشته است، البته از اين آيه نمي ‏توان دريافت كه روزه آنان شبيه روزه مسلمانان بوده است، بلكه تنها اصل روزه و خودداري را در ميان آنان ثابت مي ‏كند.[۲]

يك ـ دين يهود

اول ـ آداب روزه

روزه داشتن قوم يهود به پرهيز از غذا و آب محدود نمي ‏شد و با آداب ويژه ‏اي همراه بود، مانند:

۱. قرباني كردن؛[۳]
۲. دعا و اعتراف به گناه و توبه؛[۴]
۳. پوشيدن لباس مندرس، و خاك يا خاكستر بر سر نهادن؛
۴. خواندن تورات.[۵]

دوم ـ روزه ‏هاي مرسوم

بر اساس يك طبقه ‏بندي، روزه‏ هاي مرسوم در آيين يهود را مي‏ توان به سه طبقه اصلي تقسيم كرد: 

۱. روزه‏ هاي حكم شده در كتاب مقدس يا روزه هاي واجب شده به مناسبت رويدادهاي مطرح شده در كتاب مقدس از جمله: 

ـ سال‏روز ويراني بيت‏ المقدس؛ 
ـ سال‏روز رخنه كردن دشمنان يهود به شهر اورشليم و فتح آن به دست رومي‏ها؛ 
ـ سال‏روز محاصره اورشليم به دست بخت‏ النصر، پادشاه بابل.[۶]

۲. روزه‏ هاي تعيين شده از سوي عالمان يهود. 

۳. روزه‏ هاي شخصي كه وقت مشخصي ندارد و افراد با توجه به رويدادهاي ويژه ‏اي مي‏ گيرند، ازجمله:

ـ سالگرد فوت والدين يا معلم؛ 
ـ روزه عروس و داماد در روز ازدواجشان تا هنگام انجام مراسم ازدواج؛ 
ـ روز صدور حكم اعدام (اعضاي دادگاه روزه مي‏ گرفتند)؛ 
ـ اگر صفحه ‏اي از اسفار خمسه در ميان جمعي بر زمين مي‏ افتاد، حاضران يك روز روزه مي‏ گرفتند. 

سوم ـ زمان روزه

بر اساس كتاب‏هاي عهد قديم، وقت روزه كه با پرهيز كامل از غذا و نوشيدني، استحمام، ارتباط جنسي، پوشيدن كفش و استفاده از روغن براي مو، همراه بود، از غروب آفتاب تا شامگاه روز بعد بوده است. زنان باردار و شيرده (با رعايت شرايطي) و همه كساني كه سلامتي‏شان در خطر بود، از روزه معاف مي‏ شدند.[۷]

دو ـ دين مسيح

حضرت عيسي عليه ‏السلام و پيروان او نيز بر اساس آيين يهود به روزه عمل مي‏ كردند و توجه داشتند كه روزه حقيقي آن است كه به هيچ كار بدي دست نزنند و با قلبي خالص، خود را وقف خدمت به خداوند كنند. 

اول ـ روزهاي روزه

۱. روزه روز جمعه پيش از عيد پاك؛ 
۲. روزه چهل روز پيش از عيد پاك؛ 
۳. روزه چهل روز پيش از هفته مقدس؛ 
۴. روزه چهارشنبه و جمعه هر هفته؛ 
۵. ديگر روزهاي مقدس؛ 

دوم ـ آداب پرهيز

در آيين مسيحيت، پرهيز تمام و كمال از خوردن و آشاميدن بسيار كم ديده مي‏شود و پرهيز از برخي غذاها و برخي امور مطرح است. براي مثال: 

ـ پرهيز از گوشت و كره؛ 
ـ پرهيز از شير، ماهي و تخم‏ مرغ؛ 
ـ پرهيز از ميوه‏ هاي آبدار، آب ميوه و استحمام؛
ـ پرهيز از سرگرمي، مزاح و اسب سواري؛ 
در واقع، آنان با پرهيز از برخي خوردني‏ها و امور فرح‏ بخش، ارتباط روحاني خود را با خداوند تقويت مي ‏كردند. 

سه ـ آيين حضرت يحيي عليه ‏السلام

«منداييان»، پيروان حضرت يحيي هستند كه در روزهاي ويژه ‏اي از سال از خوردن گوشت، ماهي و تخم ‏مرغ پرهيز مي‏ كردند و به سفارش علماي خود، چشمشان را از نگاه‏ هاي شيطاني و گوششان را از شنيدن حرف‏هاي مردم دور نگه مي‏ داشتند.[۸]

ب) ديگر آيين‏ها[۹]

ـ زاهدان پيرو آيين جين و آيين هندو، براي ايجاد آمادگي روحي در خود، در برخي جشن‏ها روزه مي‏ گرفتند. برخي نيز بهترين مرگ را مرگ بر اثر پرهيز كامل از آب و غذا مي‏ دانستند. 
ـ بسياري از راهبان بودايي مذهب، تنها به يك وعده غذا در روز بسنده مي ‏كردند و اول و نيمه ماه را روزه كامل مي‏ گرفتند. مردم عامي بودايي مذهب نيز هر ماه چهار بار روزه مي‏ گرفتند و به گناهان خود اقرار مي‏ كردند. 
ـ در ميان چينيان كهن، از جمله آداب ديني، پرهيز از غذاهايي بود كه در مراسم قرباني پيش‏كش مي ‏شد. همين‏طور پيروان كنفوسيوس، روزه‏داري را آماده ‏سازي خود براي بهتر به انجام رساندن عبادت مي ‏دانستند. 
ـ در مصر كهن، پس از مرگ پادشاه، رعيت‏هاي او روزه مي‏گرفتند و از مصرف گوشت، نان گندم و هر تفريحي پرهيز كرده، همچنين از استحمام، ماليدن روغن به موي سر و بستر نرم خودداري مي‏كردند. 
ـ قبيله‏ هاي بومي امريكا معتقد بودند روزه گرفتن در كسب هدايت و راهنمايي از روح اعظم مؤثر است و از جمله مراسم عزاداري آنان پرهيز از غذا بوده است. 
ـ مردم كهن مكزيك، امساك از غذا را به عنوان كفاره گناهان به جا مي‏آوردند و پارسايان آنها هنگام روي دادن مصيبتي همگاني، ماه‏ها راه امساك را در پيش مي‏گرفتند.