قدرتمندترین مرد دربار رضاخان

با به سلطنت رسیدن سردار سپه، در 28 آذر 1304 به عنوان وزیر دربار برگزیده شد و از این تاریخ مهم‌ترین و‌آخرین تجربه حیات سیاسی خود را آغاز كرد. تقریباً در شش سال اول دوره سلطنت رضاشاه، در اوج اقتدار و از نظر سیاسی دومین شخص مملكت به شمار می‌رفت.

عبدالحسین تیمورتاش فرزند «معزالملك» و ملقب به سردار معظم خراسانی در 1258 ش. در خراسان متولد شد. در 13 سالگی ابتدا برای ادامه تحصیل به عشق‌آباد و سپس از آنجا به مدرسه نظام سن پطرزبورگ راه یافت. پس از اتمام تحصیل در 1286 در بحبوحه قیام مشروطه به كشور بازگشت و نخستین كار خود را با مترجمی زبان روسی در وزارت امور خارجه آغاز كرد. با فروكش كردن حوادث مشروطه، وی به سبزوار رفت و در این شهر به سمت «نایب‌الحكومه» جوین برگزیده شد.

قدرتمندترین مرد دربار رضاخان

مقالات تاریخی-قدرتمندترین مرد دربار رضاخان

عبدالحسین با فتح تهران و برگزاری انتخابات مجلس دوم در آبان 1288، به عنوان جوان‌ترین وكیل از خراسان به مجلس راه یافت. این اولین موفقیت او در عرصة سیاست بود. پس از انحلال مجلس دوم در 1290، به ریاست قشون خراسان انتخاب شد. سپس در 18 فروردین 1294 از قوچان به مجلس سوم راه پیدا كرد و از همین زمان، با تحكیم جایگاه خود در عرصة سیاست به عنوان یك چهرة سیاسی شناخته شد.

در فروردین 1298 وثوق‌الدوله ـ رئیس‌الوزراـ او را به حكمرانی گیلان برگزید. این انتصاب با اوج‌گیری قیام میرزا كوچك‌خان جنگلی مقارن بود. به دستور تیمورتاش تعداد قابل توجهی از آزادیخواهان نهضت جنگل در گیلان به دار آویخته شدند. او در یك مورد در حالت مستی دستور به دار آویختن 5 نفر از كارگران عادی كه مشغول حمل ذغال از جنگل به شهر بودند را صادر كرد و این حكم بلافاصله به اجرا گذارده شد. تیمورتاش در 30 مهر همان سال به دلیل بدرفتاری با مردم و ایجاد رعب و وحشت در شهر، بركنار شد. او پس از كودتای سوم اسفند 1299، به دلیل تماس با نورمن سفیر انگلیس و انتقاد از سیاستهای ضد قاجاری سید ضیاءالدین طباطبائی مدت كوتاهی زندانی شد اما با بركناری سید ضیاءالدین آزاد گردید. وی در سوم بهمن 1300 در كابینه مشیرالدوله وزیر عدلیه ودر 10 تیر 1301 به توصیه قوام‌السلطنه، حكمران كرمان و بلوچستان شد. سپس در كابینه سردار سپه وزیر فواید عامه گردید. ـ 8 شهریور 1303 ـ در مجلس چهارم وكالت قائنات را بر عهده داشت و انتخاب وی به نمایندگی نیشابور از مجلس پنجم تا دوره نهم به طور پیوسته ادامه یافت. تیمورتاش كه به همراه افرادی چون داور و فروغی تلاش فراوانی در تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی انجام داده بود، با به سلطنت رسیدن سردار سپه، در 28 آذر 1304 به عنوان وزیر دربار برگزیده شد و از این تاریخ مهم‌ترین و‌آخرین تجربة حیات سیاسی خود را آغاز كرد. تقریباً در شش سال اول دوره سلطنت رضاشاه، تیمورتاش در اوج اقتدار و از نظر سیاسی دومین شخص مملكت به شمار می‌رفت. وی با انجام تغییرات ساختاری در وزارت دربار، آن را به یك مرجع تصمیم‌گیرنده و مجری اراده رضاشاه تبدیل كرد و از این پایگاه سیاست‌های مورد نظر رضاشاه را در راستای تحقق برنامه‌های وی و تثبیت دولت مركزی به اجرا درآورد. او به استثنای وزارت جنگ كه شاه رأساً به ‌آن می‌پرداخت بر تمامی وزارتخانه‌‌ها و دوائر دولتی نظارت داشت. در جلسات هیأت وزیران شركت می‌كرد و گفته‌ها و عقایدش در هیأت دولت و مجلس حكم گفته شاه را داشت و كسی را یارای مخالفت با آن نبود.

زمان یكی از مقامات روسیه ادعا كرد كه تیمورتاش جاسوس شوروی بوده  و مستقیماً با «پولیت بورو» ارتباط داشت است. آنچه كه سبب شد رضا شاه این ادعا را باور كند، تلاش روس‌ها برای آزاد شدن تیمورتاش از زندان بود

در پی تصویب قانون نظام وظیفه اجباری و اعتراض و مهاجرت جمعی از علما به قم تیمورتاش عضو هیأت اعزامی رضاشاه برای مذاكره با علما بود ـ ‌آذر 1306ـ تیمورتاش در انتخابات دوره هفتم مجلس كوشید فقط افراد مطیع رضاشاه وارد مجلس شوند و خود وی نیز همچنان به نمایندگی از مردم نیشابور وارد مجلس شد.

نقش بسیار مهم او در تأسیس دادگستری مدرن

در کابینه مشیر الدوله تیموتاش به وزارت عدلیه رسید .محاکم تهران و شهرستانها را منحل گردانید و عده زیادی از قضات را بر کنار کرد ومشغول مطالعه پیرامون یک عدلیه مدرن در اروپا شد.

حضور در سیاست خارجی رضاشاه

در سال 1305 تیمورتاش از طرف رضاشاه مامور شد مشکلات روابط تجاری ایران وشوروی را حل و فصل کند.  

شرایط سقوط

قدرتمندترین مرد دربار رضاخان

تیمورتاش و پسرش مهرپور درسفر تحصیلی محمد‌رضا پهلوی ولیعهد به سوئیس در 15 شهریور 1310 جزو همراهان وی بودند. تیمورتاش ضمنامأموریت داشت از سوئیس به آلمان، فرانسه، ایتالیا، و سپس انگلیس برود و با مقامات این كشورها درباره مسائل فیمابین مذاكره كند. وی در لندن با «سرجان كدمن» رئیس هیأت مدیره و مدیر عامل شركت نفت ایران و انگلیس در خصوص مسائل نفتی مذاكره كرد و سپس راهی سوئیس شد. او در راه بازگشت به ایران در مسكو با «مارشال وروشیلوف» وزیر جنگ، ملاقات خصوصی و غیر رسمی داشت. بعداً شایع شد كه در این سفر كیف محتوی پرونده مذاكرات نفتی تیمورتاش با مقامات انگلیس به سرقت رفته است. خبر این ملاقات از سوی فتح‌الله پاكروان سفیر ایران در مسكو به رضا شاه اطلاع داده شد و همچنین مأموران اطلاعاتی انگلیس نیز گزارش این ملاقات خصوصی را به سرتیپ آیرم رئیس وقت نظمیه رساندند و وی نیز آن را بلافاصله به اطلاع رضا شاه رساند. در نتیجه تیمورتاش پس از بازگشت به تهران مورد بی‌مهری شاه قرار گرفت.

برخورد رضاشاه با او 

او در دی 1311 رسماً از وزارت دربار بركنار شد و در اسفند همان سال به اتهام سوء استفاده از موقعیت خود در دریافت ارز و قرضه از بانك ملی و همچنین ارتشاء در واگذاری امتیاز انحصار صدور تریاك به میرزا حبیب‌الله امین التجار اصفهانی دوبار مورد محاكمه قرار گرفت و به جریمة مالی، محرومیت از حقوق اجتماعی و حبس محكوم گردید.

رضا شاه به ویژه در 2 سال آخر وزارت دربار تیمورتاش نسبت به زد و بندهای پنهان وی با روس‌ها مشكوك بود.

او در دی 1311 رسماً از وزارت دربار بركنار شد و در اسفند همان سال به اتهام سوء استفاده از موقعیت خود در دریافت ارز و قرضه از بانك ملی و همچنین ارتشاء در واگذاری امتیاز انحصار صدور تریاك به میرزا حبیب‌الله امین التجار اصفهانی دوبار مورد محاكمه قرار گرفت و به جریمة مالی، محرومیت از حقوق اجتماعی و حبس محكوم گردید

در همان زمان یكی از مقامات روسیه ادعا كرد كه تیمورتاش جاسوس شوروی بوده  و مستقیماً با «پولیت بورو» ارتباط داشت است. آنچه كه سبب شد رضا شاه این ادعا را باور كند، تلاش روس‌ها برای آزاد شدن تیمورتاش از زندان بود. در مهر 1312 «كاراخان» معاون وزارت امور خارجه شوروی با همین هدف به تهران مسافرت كرد و تقاضای ملاقات با تیمورتاش در زندان كرد. اما همزمان با این سفر، خبر مرگ تیمورتاش در 9 مهر 1312 انتشار یافت. او هنگام مرگ 54 سال داشت.

فراوری:طاهره رشیدی

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان

منابع : 1- موسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی / 2- دانشنامه رشد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: