بسم الله‎‏ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 31 ـ سوره بقره آیات 196 تا 202 ـ جزء دوم

آیه 196 به دلیل ارتباط موضوعی با آیات صفحه 31 در این درس قرار گرفته است
آیه 196
وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی وَ لا تَحْلِقُوا رُؤُسَكُمْ حَتَّى یبْلُغَ الْهَدْی مَحِلَّهُ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَریضاً أَوْ بِهِ أَذىً مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیةٌ مِنْ صِیامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ ذلِكَ لِمَنْ لَمْ یكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ
حج و عمره را برای خدا به پایان برید، و اگر [به علتی] شما را از انجام آن بازداشتند، آن‌چه را از قربانی برای شما میسر است [قربانی كنید و از احرام در آیید]؛ و سر خود را نتراشید تا قربانی به محلش برسد؛ و از شما اگر كسی بیمار بود یا در سرش آسیب داشت [و ناچار بود سر بتراشد، جایز است سر بتراشد و] كفّاره‌ای چون روزه، یا صدقه یا قربانی بر عهده اوست. و هنگامی كه [از علل ممنوعیت] در امان بودید، پس هر كه با پایان بردن عمرة تمتّع به سوی حج تمتّع رود، آن‌چه از قربانی میسر است [قربانی كند] . و كسی كه قربانی نیابد، سه روز روزه، در همان سفر حج و هفت روز روزه، هنگامی كه بازگشتید بر عهده اوست؛ این ده روز كامل است [و قابل كم و زیاد شدن نیست] . این وظیفة كسی است كه [خود و] خانواده‌اش ساكن و مقیم [منطقة] مسجد‌الحرام نباشد. و از خدا پروا كنید و بدانید كه خدا سخت كیفر است.
واژه: اَتِمُّوا: به پایان برید. («تمام» كردن به این است كه، همة اجزاى آن جمع شوند، ولی «كمال» هر چیز به آن است که دارای آثار بیشتر شود)
1ـ اهميت حج در ميان وظايف اسلامى:
حج از مهم‏ترين عباداتى است كه در اسلام تشريع شده و داراى آثار و بركات فراوان و بى‏شمارى است. امير مؤمنان آن را «پرچم» و شعار مهم اسلام ناميد و در وصيت خويش فرمود: «خدا را خدا را! در مورد خانة پروردگارتان تا آن هنگام كه هستيد آن را خالى نگذاريد كه اگر خالى گذارده شود مهلت داده نمى‏شويد».
اين مناسك بزرگ در حقيقت داراى چهار بعد است:
1/1ـ بعد اخلاقى حج
مراسم «احرام» انسان را به‌كلى از تعينات مادى و امتيازات ظاهرى و لباس‌هاى رنگارنگ و زر و زيور بيرون مى‏برد، و با تحريم لذائذ و پرداختن به خودسازى كه از وظائف مُحرم است او را از جهان ماده جدا كرده و در عالمى از نور و روحانيت و صفا فرو مى‏برد. به خصوص که مراسم حج در هر قدم يادآور خاطرات ابراهيم بت‏شكن، و اسماعيل ذبيح اللَّه و يادآور مجاهدت‌های پيامبر اسلام و پيشوايان بزرگ و مسلمانان است.
در روايات اسلامى مى‏خوانيم: «كسى كه حج را به طور كامل انجام دهد از گناهان خود بيرون مى‏آيد همانند روزى كه از مادر متولد شده است».
2/1ـ بعد سياسى حج
مراسم حج مؤثرترين وسيله براى پيشبرد اهداف سياسى اسلام است. حج وسيله‏اى است براى انتقال اخبار سياسى جهان اسلام از هر نقطه به نقطه ديگر، در روايات اسلامى مى‏خوانيم: «يكى از فوائد حج نشر اخبار و آثار رسول اللَّه صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم به تمام جهان اسلامى است».
روى همين جهت امير مؤمنان على علیه‌السلام در باره حج می‌فرماید: «خداوند ... حج را سبب قوت دين قرار داده است».
و حتى در روايات اسلامى، حج به عنوان جهاد افراد ضعيف شمرده شده، جهادى كه حتى پير مردان و پير زنان ناتوان با حضور در صحنه آن مى‏توانند شكوه و عظمت امت اسلامى را منعكس سازند.
3/1ـ بعد فرهنگى حج
ارتباط قشرهاى مسلمانان در ايام حج مى‏تواند به عنوان مؤثرترين عامل مبادله فرهنگى و انتقال فكرها در آيد. امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: « خداوند اين بندگان را آفريد ... و فرمان‌هايى در طريق مصلحت دين و دنيا به آن‌ها داد، از جمله اجتماع مردم شرق و غرب را (در آئين حج) مقرر داشت تا مسلمانان به خوبى يكديگر را بشناسند و از حال هم آگاه شوند، و هر گروهى سرمايه‏هاى تجارى را از شهرى به شهر ديگر منتقل كنند ... و براى اين‌كه آثار پيامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم و اخبار او شناخته شود، مردم آن‌ها را به خاطر آوردند و هرگز فراموش‏ نكنند».
4/1ـ بعد اقتصادى حج
استفاده از كنگره عظيم حج براى تقويت پايه‏هاى اقتصادى جهان اسلام نه تنها با روح‏ حج منافات ندارد بلكه طبق روايات يكى از فلسفه‌های آن را تشكيل مى‏دهد. چه مانعى دارد مسلمانان در آن اجتماع بزرگ، پايه يك بازار مشترك اسلامى را بگذارند، و زمينه‏هاى مبادلات تجارى را در ميان خود به گونه‏اى فراهم سازند كه نه منافع‌شان به جيب دشمنان‌شان بريزد، و نه اقتصادشان وابسته به اجانب باشد، كه اين نه تنها دنيا‌پرستى نيست، بلکه عين عبادت و جهاد است. (در حدیث امام صادق علیه‌السلام ضمن بيان فلسفه‏هاى حج به صراحت به اين موضوع اشاره شده بود)
پیام: اولین و مهم‌ ترین حکم در عبادات، این است که برای خدا و به دور از ریا و خودنمایی باشد. «و اَتِمُّوا الحَجَّ و العُمرة لِلّه»
(برای مطالعه بیشتر در این باره به تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 76 به لعد مراجعه نمایید)

آیه 197
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ یعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوى‎ وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْبابِ
حج در ماه‎های معین و معلومی است [شوال، ذوالقعده، ذوالحجه] پس كسی كه در این ماه‌‎ها حج را [با احرام بستن و تلبیه] بر خود واجب كرد، [بداند كه] در حج، آمیزش با زنان و گناه و جدال [جایز] نیست. و آن‌چه از كار خیر انجام دهید خدا می‌داند. و به نفع خود توشه برگیرید كه بهترین توشه، پرهیزكاری است و ای صاحبانِ خرد! از من پروا كنید‌.
واژه: اُولِی الاَلبابِ : صاحبان خرد. (لُبّ: مغز، عقل خالص و پاك شده)
2ـ سر بار نباشید:
این آیه اشاره به گروهی دارد که وقتی برای زیارت خانة خدا حرکت می‏کردند، هیچ‌گونه توشه‏ای با خود بر نمی‏داشتند و می‏گفتند: «ما به زیارت خانه خدا می‏رویم؛ چگونه ممکن است به ما غذا ندهد؟!». قرآن، این تفکّر غلط را نفی می‏کند و تأکید می‌کند که برای خود، زاد و توشه تهیّه کنید. در عین حال، آن‌ها را به موضوع معنوی مهم‏تری ارشاد می‏کند و می‏فرماید: «ماورای این زاد و توشه، زاد و توشه دیگری است که باید برای سفر آخرت فراهم کرد و آن پرهیزکاری و تقواست».
3ـ حجّ؛ صحنة عبادت و ترک لذایذ دنیوی:
این آیه تذکر می دهد آنان که احرام بسته‌اند باید از برخی امور پرهیز نمایند مانند: آمیزش، دروغ گفتن و قسم خوردن به نام خدا. بنابراین، حجّ صحنة ظهور بندگی خدا و ترک گناهان و محیط جدا شدن از عالم ماده و پیوند خوردن با عالم معنا است.
پیام: زاد فردای خود امروز از این‌جا بردار / این نه راهی‌ است که هر روز توان آمد و رفت. «وَ تَزَوَّدوا فَاِنَّ خَیرَالزّادِ التَّقوی»

آیه 198
لَیسَ عَلَیكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْكُرُوهُ كَما هَداكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ
بر شما گناهی نیست كه [در ایام حج] از پروردگارتان [به وسیلة تجارت و داد و ستد] روزی و منافع مادی بطلبید. و هنگامی كه از عرفات كوچ كردید، خدا را در مشعر‌الحرام یاد كنید. [آری] او را یاد كنید همان‌گونه كه شما را هدایت كرد. و همانا شما پیش از این از گمراهان بودید‌.
واژه: تَبتَغُوا : به شدت طلب كنید. (بَغى: طلب شدید)
4ـ تحریم‏های جاهلی اساسی ندارد
در دوران جاهلیّت، هرگونه معامله و تجارت در ایّام حج، ممنوع و حرام بود، ولی این آیه اعلام می‏دارد که تحریم‏های جاهلی اساسی ندارد.
پیام: گرچه تلاش از شماست «تَبتَغُوا»؛ امّا رزق و روزی، از فضل خداوند است. «فَضلًا مِن رَبِّكُم»

آیه 199
ثُمَّ أَفیضُوا مِنْ حَیثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ
سپس از همان جایی كه مردم روانه می‌شوند [به سوی منی،] روانه شوید، و از خدا آمرزش بخواهید؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است‌.
واژه: اَفَضتُم : كوچ كردید. ‎(فیض: پر شدن، جارى شدن؛ اِفاضة: كوچ و برگشتن) (علت تعبیر به «اِفاضة» ظاهراً براى بیان زیادی کوچ کنندگان است، یعنى كوچ حاجیان از عرفات به سمت مشعر، به سیل آب، تشبیه شده است.)

آیه 200
فَإِذا قَضَیتُمْ مَناسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آباءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْراً فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ
پس هنگامی كه مناسك [حجّ‌تان] را انجام دادید، خدا را آن گونه كه پدران‌تان را یاد می‌كنید یا بهتر از آن یاد كنید. در این میان گروهی از مردم [كوتاه فكر] می‌گویند: ای پروردگار ما! به ما در دنیا [كالای زندگی] عطا كن. و آنان را در آخرت هیچ بهره‎ای نیست‌.
5ـ ذکر خدا بعد از حج:
به فرمودة امام باقر علیه‌السلام، در دوران جاهلیّت، عدّه‏ای پس از پایان مراسم حج، دور هم جمع شده و افتخارات اجدادی خود را به رخ یکدیگر می‏کشیدند و امتیازات موهومی را بر می‏شمردند. آیه نازل شد و فرمود: «پس از انجام حج، از خدا و نعمت‌های او یاد کنید؛ همان‌گونه که پدران‌تان را یاد می‏کنید؛ بلکه بسی بیش از آن».
پیام: یاد خدا، هم از نظر كمّیت باید زیاد باشد و هم از نظر كیفیّت، عاشقانه و خالصانه. «اَشَدَّ ذِكراً»

آیه 201
وَ مِنْهُمْ مَنْ یقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ
و گروهی از آنان می‌گویند: ای پروردگار ما! به ما در دنیا نیكی و در آخرت هم نیكی عطا كن، و ما را از عذاب آتش نگاه دار‌.
6ـ دنیاطلبان در مقابل خداجویان:
خداوند در آیة قبل و این آیه، مردم را به دو گروه تقسیم می‌‏کند: گروه اوّل کسانی هستند که جز دنیا چیز دیگری نمی‌‏خواهند و به همین جهت، در آخرت بهره‏ای ندارند. گروه دوّم کسانی هستند که ایمان دارند و چیزی جز آن‌چه نزد خداست نمی‏‌طلبند و اگر از دنیا هم چیزی می‏‌خواهند، آن‌چه را که خدا برای آنان می‌‏پسندد طلب می‏‌کنند. از این روست که در سخن اهل دنیا، واژة «حَسَنَة» نیامده، ولی در کلام مؤمنان آمده است؛ زیرا دنیا‌طلبان در این اندیشه نیستند که آن‌چه از دنیا برای آنان فراهم می‌‏شود، باید نزد خداوند نیز پسندیده باشد.
پیام: زندگی زیبا در دنیا و آخرت هر دو باید مطلوب انسان باشد. «فِی الدُّنیا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً»

آیه 202
أُولئِكَ لَهُمْ نَصیبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَریعُ الْحِسابِ
اینانند كه از آن‌چه به دست آورده‎اند، نصیب و بهرة فراوانی دارند، و خدا حسابرسی سریع است‌.


سؤالات پژوهشی
1. در مورد معنای دقیق «نَصیب» تحقیق کنید. (التحقیق، مفردات)
2. چرا در آیه‌ی 197 سه بار از لفظ حج استفاده شده و ضمیر به کار نرفته است؟ آیا مراد از لفظ حج در هر سه مورد یکسان است؟ (المیزان، نمونه)
3. استعمالات واژه «فَضل» در قرآن را بیابید و بررسی کنید. (تسنیم)


سؤالات چهار گزینه‌ای
1ـ تفاوت «تمام» و کمال چیست؟
الف) «تمام» كردن چیزی به این است كه، همة اجزاى آن جمع شوند، ولی «كمال» هر چیز به آن است که دارای آثار بیشتر شود
ب) «كمال» هر چیز به این است كه، همة اجزاى آن جمع شوند، ولی «تمام» كردن چیزی به آن است که دارای آثار بیشتر شود
ج) «تمام» كردن چیزی به این است كه، دو چیز با هم جمع شود، ولی «كمال» هر چیز به آن است که بیش از دو چیز با هم جمع شود
د) «تمام» كردن چیزی به این است كه، بیش از دو چیز با هم جمع شود، ولی «كمال» هر چیز به آن است که دو چیز با هم جمع شود
2ـ حدیث زیر از امام صادق علیه‌السلام به کدام بُعد حجّ اشاره نمی‌کند؟
« خداوند ... اجتماع مردم ... را (در آئين حج) مقرر داشت تا مسلمانان به خوبى يكديگر را بشناسند و از حال هم آگاه شوند، و هر گروهى سرمايه‏هاى تجارى را از شهرى به شهر ديگر منتقل كنند ... و براى اين‌كه آثار پيامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم و اخبار او شناخته شود، مردم آن‌ها را به خاطر آوردند و هرگز فراموش‏ نكنند».
الف) اقتصادی
ب) اخلاقی
ج) فرهنگی
د) سیاسی
3ـ چرا در سخن اهل دنیا ـ در آیه 200 سوره بقره ـ واژة «حَسَنَة» نیامده است؟
فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا
الف) زیرا هر نعمتی به اهل دنیا داده شود، چون در راه خدا استفاده نمی‌کنند «حسنه» نیست
ب) اهل دنیا از نعمت‌هایی که به آنان داده شده برای آخرت توشه بر نمی‌گیرند، به همین دلیل حسنه‌ای نیز برای آنان در پی ندارد
ج) زیرا دنیا‌طلبان در این اندیشه نیستند که آن‌چه از دنیا برای آنان فراهم می‌‏شود، باید نزد خداوند نیز پسندیده باشد
د) هر سه مورد
4ـ گروهی وقتی برای زیارت خانة خدا حرکت می‏کردند، هیچ‌گونه توشه‏ای با خود بر نمی‏داشتند و می‏گفتند: «ما به زیارت خانه خدا می‏رویم؛ چگونه ممکن است خدا به ما غذا ندهد؟!». کدام، این تفکّر غلط را نفی می‏کند؟
الف) لَیسَ عَلَیكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ
ب) وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوى
ج) أُولئِكَ لَهُمْ نَصیبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَریعُ الْحِسابِ
د) ثُمَّ أَفیضُوا مِنْ حَیثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ
5ـ پیام عبارت «و اَتِمُّوا الحَجَّ و العُمرة لِلّه» در آیه 196 سوره بقره کدام است؟
الف) اولین و مهم‌ترین حکم در عبادات، این است که برای خدا و به دور از ریا و خودنمایی باشد
ب) زاد فردای خود امروز از این‌جا بردار / این نه راهی‌ است که هر روز توان آمد و رفت
ج) یاد خدا، هم از نظر كمّیت باید زیاد باشد و هم از نظر كیفیّت، عاشقانه و خالصانه
د) زندگی زیبا در دنیا و آخرت هر دو باید مطلوب انسان باشد



پاسخ‌نامه

	دریافت فایل بروشور درس سی و یک PDF
	دریافت فایل  word درس سی و یک
	پرده نگار (پاورپوینت) درس سی و یک

 

 نکته: برای اجرای کامل و بدون نقص پاورپونت های نورمبین از powerpoint 2013 به بالا استفاده کنید.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: