ذکر مبارک ـ درس سی ام (سوره بقره آیات 190 تا 195)

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 30 ـ سوره بقره آیات 190 تا 195 ـ جزء دوم

آیه 190
وَ قاتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ
و در راه خدا با كسانی كه با شما می‌جنگند بجنگید، و [هنگام جنگ از حدود الهی] تجاوز نكنید، كه خدا تجاوزكاران را دوست ندارد.
واژه: قَاتِلُوا: با آن‌ها بجنگید (قَتل: كشتن، ازالة روح از بدن؛ مقاتله: جنگ دو طرفه)
1ـ اجازه جهاد:
مسلمانان در دوران دشوار پيش از هجرتِ به مدينه، چاره‌‌اي جز بردباري و استقامت و تحمل مظلومانه شكنجه‌ها نداشتند؛ ولي پس از هجرت و تأسيس حكومت اسلامي كه توان دفاع و رويارويي يافتند، خداوند به آنان اجازه داد از خود و آرمان‌هاي‌شان دفاع كرده و با مشركان و كافرانِ مهاجم مبارزه كنند.
2ـ جهاد فقط در راه خدا:
مقدم بودن قيد «في سَبيلِ اللّه» نشان مي‌دهد كه هدف اسلام از نبرد، اقامه دين الهي و دفاع از آن است، از اين‏رو پيكار با كافران بايد صبغه ديني و الهي داشته باشد و رزمنده مسلمان بايد فقط در راه خدا بجنگد.
3ـ مراقب توطئه‌ها باشیم:
خداوند سبحان می‌فرماید: نبرد كنيد با آن‌ها كه سالياني دراز با قتل و شكنجه شما را آزردند و اكنون نيز با شما سر ستيز دارند. تعبير «الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُم» در اين بيان، هشدار به جامعه اسلامي است كه از نيرنگ، توطئه، غافلگيري و مانند آن آگاه باشند.
پیام: جهاد در اسلام، دفاع از حقوق انسانی است. اگر كسی با ما جنگید، ما هم با او می‌جنگیم. «قاتِلُوا» «الَّذِینَ یُقاتِلُونَكُم»

آیه 191
وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى يُقاتِلُوكُمْ فيهِ فَإِنْ قاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذلِكَ جَزاءُ الْكافِرينَ
و آنان را [كه از شرك و كفر و هیچ ستمی بازنمی‌‌ایستند] هر كجا یافتید، به قتل برسانید و از جایی كه شما را بیرون كردند بیرون‌شان كنید و فتنه [كه شرك، بت‌‌پرستی، بیرون كردن مردم از كاشانه و وطن‌شان باشد] از قتل و كشتار بدتر است. و كنار مسجدالحرام با آنان نجنگید مگر آن كه در آن‌جا با شما بجنگند؛ پس اگر با شما جنگیدند، آنان را به قتل برسانید كه پاداش وكیفر كافران همین است.
واژه: ثَقِفتُموهُم : آن‌ها را پیدا كردید (ثَقف: پیدا كردن، مصادف شدن)
4ـ مراد از «فتنه» چیست؟
این واژه حدود شصت بار در قرآن کریم ذکر شده و در اصل، به معنای «قرار دادن طلا در آتش برای خالص شدن از ناخالصی‌ها» می‌باشد.
این عبارت در قرآن به معانی گوناگونی به‌کار رفته است:
اول) آزمایش و امتحان (عنکبوت/2)؛
«أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ ـ آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم»، به حال خود رها مى‏شوند و آزمايش نخواهند شد؟!»
دوم) فریب دادن (اعراف/27)؛
«يا بَني‏ آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ أَوْلِياءَ لِلَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ ـ اى فرزندان آدم! شيطان شما را نفريبد، آن گونه كه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد، و لباسشان را از تنشان بيرون ساخت تا عورتشان را به آنها نشان دهد! چه اينكه او و همكارانش شما را مى‏بينند از جايى كه شما آنها را نمى‏بينيد؛ (امّا بدانيد) ما شياطين را اولياى كسانى قرار داديم كه ايمان نمى‏آورند!»
سوم) بلا و عذاب (ذاریات/13)؛
«يَوْمَ هُمْ عَلىَ النَّارِ يُفْتَنُون ـ (آرى) همان روزى است كه آنها را بر آتش مى‏سوزانند!»
چهارم) گمراهی (مائده/41)؛
« ... وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ... ـ (ولى) كسى را كه خدا (بر اثر گناهان پى در پى او) بخواهد مجازات كند (گمراه نماید)، قادر به دفاع از او نيستى؛ آنها كسانى هستند كه خدا نخواسته دل‌هاي‌شان را پاك كند...»
پنجم) شرک و بت‌پرستی یا سدّ راه ایمان آورندگان شدن (بقره/191)؛
«وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ـ و فتنه [كه شرك، بت‌‌پرستی، بیرون كردن مردم از كاشانه و وطن‌شان باشد] از قتل و كشتار بدتر است.»
البته تمام معانی ذکر شده به همان مفهوم اصلی فتنه برمی‌گردد.
5ـ فتنه؛ گناهی بزرگ‌تر از قتل:
ایجاد فتنه و تلاش برای بر هم زدن امنیت روحی و اخلاقی جامعه، گناهی بسیار پست‌تر و سنگین‌تر از ایجاد رعب و وحشت در میان آنان و قتل و کشتار است؛ زیرا قتل و کشتار، جسم انسان را از بین می‌برد، ولی فتنه و گمراه کردن دیگران، روح و حقیقت انسان را نابود می‌کند.
پیام: فتنه‌گری دشمنان از خونریزی آنان خطرناک‌تر است. «وَ الفِتنَةُ اَشَدُّ مِنَ القَتل»

آیه 192
فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ
اگر از فتنه‌گری و جنگ بازایستند، به یقین خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
واژه: اِنتهَوا : دست برداشتند. (انتِهاء : پذیرفتن نهی کسی، ترك كردن)
پیام: اسلام، راه بازگشت را حتّی برای كفّار باز گذارده است. «فَإِنِ انْتَهَوْا ...»

آیه 193
وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمينَ
و با آنان بجنگید تا فتنه‌ای [چون شرك، بت‌پرستی و حاكمیت كفّار] بر جای نماند و دین فقط ویژة خدا باشد. پس اگر بازایستند [به جنگ با آنان پایان دهید و از آن پس] تجاوزی جز بر ضد ستمكاران جایز نیست.
واژه: عُدوان: عدم عدالت در رفتار با دیگران، ظلم.
6ـ اهداف جهاد در اسلام:
سه هدف برای جهاد در این آیه ذكر شده:
اول) از میان بردن فتنه‌ها
دوم) محو شرك و بت‌پرستی
سوم) جلوگیری از ظلم و ستم.
درست است كه شرك یكی از مصادیق فتنه است ولی «فتنه» مفهومی گسترده‏تر از شرك دارد، و درست است كه شرك یكی از مصادیق ظلم است، ولی «ظلم» مفهوم وسیع‏تری دارد، و اگر گاهی تفسیر به شرك شده بیان یك مصداق است.
هدف یكی از سه چیز است: خاموش كردن آتش فتنه‏ها و آشوب‌ها كه سلب آزادی و امنیت از مردم می‏كند و همچنین محو آثار شرك و بت‌پرستی، و نیز مقابله با متجاوزان و ظالمان و دفاع در برابر آنان.
اسلام با هرگونه جهاد و جنگ به منظور کشورگشایی مخالف است، ولی چنانچه به کیان مسلمانان حمله شود، جهاد دفاعی را واجب می‌داند. هم‌چنین، در شرایط خاص، جهاد ابتدایی را واجب می‌شمارد. هدف اسلام از جهاد ابتدایی، مقابله با سردمداران کفر و طاغوت و نجات مردم و مستضعفان از بند اسارت آنان است.
7ـ مسأله جهاد در اسلام‏
در بسیاری از مذاهب انحرافی، جهاد به هیچ‌وجه وجود ندارد و همه چیز بر محور توصیه‌ها و نصایح و اندرزها دور می‌زند، حتی بعضی هنگامی كه می‌شنوند جهاد مسلحانه، یكی از اركان برنامه‏های اسلامی است در تعجب فرو می‌روند كه‏ مگر دین می‏تواند، توأم با جنگ باشد. اما با توجه به این‌كه همیشه افراد زورمند و خودكامه و فرعون‌ها و نمرودها و قارون‌ها كه اهداف انبیاء را مزاحم خویش می‏دیده‏اند در برابر آن ایستاده و جز به محو دین و آیین خدا راضی نبودند روشن می‏شود كه دینداران راستین در عین تكیه بر عقل و منطق و اخلاق باید در مقابل این گردنكشان ظالم و ستمگر بایستند و راه خود را با مبارزه و در هم كوبیدن آنان به سوی جلو باز كنند.
پیام: هدف از جنگ در فرهنگ اسلام، برچیدن شرک و فتنه و استقرار دین خداست؛ نه کشورگشایی و جاه‌طلبی. «حَتَّی لا تَكُونَ فِتنَةٌ»

آیه 194
الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقينَ
ماه حرام در برابر ماه حرام است [اگر دشمن حرمت آن را رعایت نكرد و با شما در آن جنگید، شما هم برای حفظ كیان خود در همان ماه با او بجنگید.] و همة حرمت‌ها دارای قصاص‌اند. پس هر كه بر شما تعدّی كرد، شما هم به مثل آن بر او تعدّی كنید، و از خدا پروا نمایید، و بدانید كه خدا با پروا پیشگان است.
واژه: الشَّهر الحَرام : ماه حرام. (در سال، چهار ماه است كه جنگ در آن‌ها در جاهلیت ممنوع بوده و اسلام نیز آن ممنوعیت را امضاء كرده است. آن چهار ماه، عبارتند از: ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب)
8ـ مقابله به مثل:
مشركان مكه مى‏دانستند كه جنگ در ماه‌هاى حرام از نظر اسلام جايز نيست و به‌خصوص در مسجد‌الحرام و مكه اين كار نارواتر است، به همين دليل در نظر داشتند، مسلمانان را غافلگير ساخته و در ماه‌هاى حرام به آن‌ها حمله‏ور شوند، این آيه نقشه‏هاى آن‌ها را نقش بر آب كرد، و دستور داد اگر آن‌ها در ماه‌هاى حرام دست به اسلحه بردند و احترام آن را شكستند شما نيز حق داريد مقابله به مثل كنيد.
بر اساس ادامه آیه اسلام مى‏گويد: در برابر متجاوز، بايد ايستاد، و به هر كس حق مى‏دهد كه اگر به او تعدى شود، به همان مقدار مقابله كند، و این امر منحصر به مساله قصاص در مقابل قتل يا جنايات ديگر نيست، بلكه امور مالى و ساير حقوق را نيز شامل مى‏شود.
البته اين موضوع با مساله عفو و گذشت، كه در مورد دوستان يا افراد شكست خورده يا نادم و پشيمان صورت مى‏گيرد، هيچ‌گونه منافاتى ندارد.
پیام: حتی در برخورد با دشمنان نیز، باید عادل باشیم. «فَاعتَدُوا عَلَیهِ بِمِثلِ مَا اعتَدی عَلَیكُم»

آیه 195
وَ أَنْفِقُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَيْديكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ
و در راه خدا انفاق كنید و [با ترك این كار پسندیده، یا هزینه كردن مال در راه نامشروع] خود را به هلاكت نیندازید، و نیكی كنید كه به یقین خدا نیكوكاران را دوست دارد.
واژه: لَاتُلقُوا : نیفكنید. (اِلقاء: انداختن)
9ـ انفاق سبب نجات جامعه‏:
مراد از انفاق در این آیه، سرمایه‌گذاری برای تأمین هزینة جهاد است؛ یعنی به مسلمانانی که قدرت مالی دارند دستور داده شده است که هزینة جنگ و جهاد را تأمین کنند؛ زیرا در غیر این صورت، ممکن است لشکر مسلمانان دچار کمبود تجهیزات جنگی شده و متحمل شکست شوند. از سویی نباید با انفاق فراوان و تمام شدن سرمایه‌های اقتصادی، زمینة نابودی تدریجی خود و جامعه را فراهم آورند. بنابراین، ارتباط بین دو جملة «در راه خدا انفاق کنید» و «خود را به دست خود به هلاکت نیفکنید» این است که میانه‌روی را در انفاق ـ به‌ویژه برای تأمین هزینه‌های جنگ ـ رعایت نمایید.
اين آيه گر چه در ذيل آيات جهاد آمده است ولى بيانگر يك حقيقت كلى و اجتماعى است و آن اينكه انفاق به طور كلى سبب نجات جامعه‏ها از مفاسد كشنده است‏.
پیام:
کرم کن که فردا که دیوان نهند
منازل به مقدار احسان دهند
[سعدی]
«وَ اَحسِنوا اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُحسِنین»

آیه 196 به دلیل ارتباط موضوعی با آیات بعدی، در درس بعد قرار داده شده است

سؤالات پژوهشی
1. معنای دقیق واژة «عُدوان» و تفـاوت آن با واژه هـایی چون «تجاوز»، «جَور» و «ظلم» را بیان کنید. (التحقیق)
2. مراتب و مراحل جهاد را با توجه به آیات قرآن بررسی کنید. (نمونه، المیزان)
3ـ آیا دستور به جهاد در آیه 190 سوره بقره؛ آیاتی که منع جهاد می‌کند یا آیاتی که پیکار با مشرکین را بدون شرط بیان نموده است، منسوخ کرده؟ (تسنیم)

سؤالات چهار گزینه‌ای
1ـ معنی صحیح واژه «ثَقِفتُموهُم» کدام است؟
الف) آن‌ها را پیدا كردید
ب) آن‌ها را منع كردید
ج) آن‌ها را بیرون كردید
د) آن‌ها را هدایت كردید

2ـ کدام گزینه از اهداف جهاد در اسلام نیست؟
الف) از میان بردن فتنه‌ها
ب) گسترش سرزمینی اسلام برای توسعه به مؤمنین
ج) محو شرك و بت‌پرستی
د) جلوگیری از ظلم و ستم

3ـ در باره عبارت « فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ » چه گزینه‌ای صحیح است؟
الف) هر کس حق دارد اگر به او تعدّی شد عین آن تعدّی را در باره تعدّی کننده انجام دهد
ب) هر گونه تجاوز از حریم اسلام باید با شدیدترین وجهی پاسخ داده شود تا معاندین جرآت تعدی نداشته باشند
ج) مقابله با تعدّی منحصر به مسأله قصاص در مقابل قتل يا جنايات ديگر نيست، بلكه امور مالى و ساير حقوق را نيز شامل مى‏شود
د) شروع کننده تعدّی مجازاتش سنگین‌تر از دفاع کننده است

4ـ واژه «فتنه» در قرآن به چه معنایی به‌کار رفته است؟
الف) آزمایش و امتحان
ب) سدّ راه ایمان آورندگان شدن
ج) بلا و عذاب
د) همه موارد
5
ـ از عبارت «فَإِنِ انْتَهَوْا ...» در آیه 192 سوره بقره چه پیامی دریافت می‌شود؟
الف) حتی در برخورد با دشمنان نیز، باید عادل باشیم
ب) هدف از جنگ در فرهنگ اسلام، برچیدن شرک و فتنه و استقرار دین خداست
ج) اسلام، راه بازگشت را حتّی برای كفّار باز گذارده است
د) جهاد در اسلام، دفاع از حقوق انسانی است

	دریافت فایل بروشور درس سی ام PDF
	دریافت فایل word درس سی ام
	پرده نگار (پاورپوینت) درس سی ام