استفاده‌ی بی‌رویه از هرچیزی اعتیاد است و مصرف‌کننده معتاد نامیده می‌شود. این‌که روزمان را با فضای مجازی به شب گره بزنیم و سرمان همیشه به این فضا گرم باشد و دائماً در آن حضور داشته باشیم، یعنی باید نگران شویم و یک تست اعتیاد به فضای مجازی از خودمان بگیریم. البته ناگفته نماند که آدم‌هایی که بنا بر شرایط شغلی و زندگی‌شان با هدف انجام کار و یا تحقیق و پژوهش ساعات زیادی از اینترنت استفاده می‌کنند را نمی‌توان معتاد نامید. اعتیاد زمانی شکل می‌گیرد که فرد رابطه خود را با واقعیت از دست می‌دهد و در فضای خیالی خودش زندگی می‌کند و نمی‌تواند با زندگی روزمره ارتباط برقرار کند.
اعتیاد به فضای مجازی مانند هر وابستگی دیگری نشانه‌هایی دارد. اگر این نشانه‌ها را در اعضای خانواده‎ی خود دیدید بهتر است برای حل این مسئله چاره‌ای بیندیشید. این نشانه‌ها عبارتند از:
۱-مشغول بودن با تبلت یا تلفن همراه به مدت طولانی و بدون توجه به گذر زمان.
۲-همیشه به فکر فضای مجازی بودن، حتی در حالت آفلاین و همچنین تمایل شدید برای سر زدن مجدد به آن.
۳-رفتن به فضای مجازی هنگام افسردگی یا احساسات منفی مثل خودکم‌بینی، سرخوردگی و... .
۴-فراموش کردن مناسبت‌های مهم و مهمانی‌ها و نادیده گرفتن خانواده و جمع فامیل و دورهمی‌ها.
۵-پرش فکر و از دست دادن تمرکز.
انواع اعتیاد به فضای مجازی
اعتیاد به فضای مجازی انواع گوناگونی دارد که بسته به علایق، سن و همچنین وقت آزاد افراد متفاوت است و در ادامه می‌توان به آن‌ها اشاره کرد:
-اعتیاد به بازی‌های مجازی: بعضی در هر ساعت از شبانه‌روز و در هر مکان بازی می‌کنند.
-اعتیاد به چت (گفتگو): منظور گفتگو در فضاهای مجازی است و امروزه بیشتر این موارد در تلفن‌های همراه هوشمند، مشاهده می‌شود.
-اعتیاد به دوستان: بعضی از افراد تمایل دارند به طور مداوم به ایمیل، وبلاگ، شبکه‌های اجتماعی (مثل اینستاگرام، توییتر، گوگل پلاس و فیسبوک) یا پیام‌رسان‌های موبایلی (واتس‎آپ، تلگرام) سر بزنند تا مبادا از پیام جدیدی غافل شوند و یا ببینند کدام مطلب‌شان را چه کسانی لایک کرده‌اند و چه افرادی نظر گذاشته‌اند.
-اعتیاد به دانلود و جمع‌آوری انواع فیلم، موسیقی، کتاب الکترونیکی و ...: بعضی افراد بدون این‌که نیاز داشته باشند انواع و اقسام فیلم و موسیقی و... را برای روز مبادا! دانلود می‎کنند.
-اعتیاد به خریدهای اینترنتی: عده‌ای همه‌چیز، حتی اقلام خوراکی در دسترس از قبیل لبنیات و تنقلات را از سایت‌های اینترنتی می‎خرند.
-اعتیاد به وبگردی و اخبار: این یعنی دائم به روز بودن، به گونه‌ای که کاربر فکر می‌کند، اگر همین حالا از پای اینترنت کنار برود، ممکن است خبر مهمی را از دست بدهد.
-اعتیاد اتصال به اینترنت: بعضی افراد باید همیشه به اینترنت متصل باشند حتی وقتی با اینترنت کاری ندارند، اگر متوجه شوند اینترنت قطع است آشفته می‌شوند.
این نشانه‌ها همگی زنگ خطر است و در هر سن و سالی، افراد را با مشکلات جدی مواجه می‌سازد.
علل اعتیاد به فضای مجازی
اگر یکی از اعضای خانواده‌ی خود را در یکی از شرایط بالا می‌بینید، ابتدا باید این نوع رفتار را علت‎یابی کنید. این عوامل اغلب در یکی از دو دسته‌ی زیر قرار می‎گیرند:
۱-فرد در جستجوی ارتباطاتی است که در دنیای واقعی پیدا نکرده یا در پی نشان دادن بخشی از شخصیتش است که امکان ابراز آن را در زندگی روزمره نداشته است. لذا می‌تواند هویت ناشناخته‌ای برای خود تعریف کند و به زندگی دوم خود در فضای مجازی بپردازد. او در این فضای مجذوب مجازی، با استفاده مفرط از اینترنت، در پی تأمین نیازها، تسکین فوری و فرار از اضطراب‌ها و مشکلاتش است.
۲-فرد به دنبال راهی برای خارج کردن خود از انزوا و تنهایی‌ است. این افراد به دنبال یک پشتیبان اجتماعی هستند. به عبارت دیگر، در پذیرفته‌شدن از سوی آدم‌ها در دنیای واقعی و جلب محبت آنان به هر دلیلی با مشکل مواجه شده‌اند و این نیاز به توجه را در دنیای مجازی جستجو می‌کنند.
راه‌های رهایی از اعتیاد به فضای مجازی
۱-ارتباط با خانواده و دوستان‌تان را جایگزین فضای مجازی کنید. مثلاً به گفتگوهای خانوادگی، گردش‌ها و دورهمی‌های فامیلی بپردازید و در این زمینه رقابت ایجاد کنید.
۲-بازی‌های واقعی را جایگزین بازی‌های مجازی کنید. کودکان بازی‌های واقعی با والدین را به بازی‌های مجازی ترجیح می‌دهند.
۳-برای استفاده از فضای مجازی قانون بگذارید و به آن پایبند باشید؛ به مرور از میزان ساعاتی که در اینترنت سپری می‌کنید کم کنید تا به نتیجه‌ی دلخواه برسید. توجه کنید که فرزندان از شما الگو می‌گیرند و رفتارتان را چه خوب و چه بد تقلید می‌کنند. خود را مدیریت کنید تا فرزندان مدیریت شوند. برای مدیریت خود می‌توانید فقط زمان‌هایی از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنید که کارتان را انجام داده‌اید یا مشغول استراحت هستید. وقتی کاری دارید که باید انجام شود، زمان خود را صرف به‌روزکردن پروفایل‌تان یا عوض کردن عکس‌تان نکنید. با این روش علاوه‌بر اینکه زمان را هدر نمی‌دهید، خودکنترلی هم در شما تقویت می‌شود.
در کنار وضع قانون، خانواده درسا به والدین برنامک دنیای درسا را پیشنهاد می‌کند. دنیای درسا این امکان را فراهم می‌آورد تا در گوشی و تبلت، دسترسی ویژه‌ای برای فرزندتان ایجاد کنید، زمان استفاده از فضای مجازی را تعیین کنید، برنامک‌های مناسب سنش را در اختیارش قرار دهید و خیالتان راحت باشد که فرزندتان در شرایطی تعریف شده سرگرم فضای مجازی است. هیچ خطری از جمله اعتیاد به فضای مجازی یا بازی‌های نامناسب که محرک اعتیاد به فضای مجازی هستند نیز آن‌ها را تهدید نمی‌کند.

تهیه شده در گروه محتوایی درسا- محیا خزاعی‌مقدم

منابع

مقاله با اعتیاد خود به فضای مجازی چه کنیم؟
باشگاه خبرنگاران جوان www.yjc.ir/fa/news
واکاوی علل اعتیاد به فضای مجازی: دکتر حسین امامی، دکترای علوم ارتباطات اجتماعی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های نوین.